Στην πρώτη περίοδό της η κινηματογραφική εξερεύνηση του σύμπαντος περιορίστηκε στη Σελήνη, ωστόσο από τα 50s επεκτάθηκε στο αχανές διάστημα. Η αξιόλογη ταινία Forbidden Planet του 1956, σε σκηνοθεσία Fred M. Wilcox, με χαρακτήρες εμπνευσμένους από την Τρικυμία του Σαίξπηρ, μας ταξιδεύει στον μακρινό πλανήτη Αλτάιρ με οδηγό ένα από τα πρώτα ρομπότ του σινεμά, τον Robby. Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους οι Walter Pidgeon, Anne Francis και ο Leslie Nielsen σε μια από τις πρώτες του ταινίες, σε ρόλο τελείως διαφορετικό από αυτούς που τον συνηθίσαμε αργότερα.
Δώδεκα χρόνια μετά, το 1968, έρχεται η κορυφαία μέχρι σήμερα ταινία επιστημονικής φαντασίας, το αριστούργημα του Stanley Kubrick 2001: Οδύσσεια του Διαστήματος (2001, A Space Odyssey), μια κατηγορία από μόνη της για πολλούς λόγους. Τεχνικά εντυπωσιακή -δεδομένης της απουσίας των σύγχρονων μέσων-, στυλιστικά έξοχη -σας θυμίζουμε τις καρέκλες Djinn, σχεδιασμένες το 1965 από τον Olivier Mourgue-, προφητική -δείτε τον πρόδρομο του σύγχρονου laptop και, βεβαίως, τον κεντρικό υπολογιστή HAL 9000-, στον πυρήνα της είναι ένα φιλοσοφικό δοκίμιο για την ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης.
Επειδή όμως τίποτα δεν είναι τυχαίο, η σύμπραξη δύο ευφυών ανθρώπων στη σωστή στιγμή έδωσε αυτό το σπουδαίο αποτέλεσμα που στιγμάτισε την εποχή του και συνεχίζει να εμπνέει τους δημιουργούς που αγαπούν την επιστημονική φαντασία.
Το σενάριο, λοιπόν, είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας του Kubrick με τον Βρετανό συγγραφέα Arthur Clarke και βασίστηκε στο διήγημα του τελευταίου The Sentinel –ο Clarke έγραψε και ένα ομότιτλο βιβλίο, που όμως δεν ταυτίζεται απολύτως με την ταινία.
Η Οδύσσεια εξελίσσεται γύρω από το μυστήριο ενός μονόλιθου. Στο πρώτο μέρος της καταγράφεται η κομβική στιγμή της ανακάλυψης από έναν πίθηκο -μετά την εμφάνιση του μονόλιθου- ότι ένα κόκαλο μπορεί να είναι εργαλείο και όπλο μαζί. Η συνειδητοποίηση της δύναμης που αποκτά εκδηλώνεται με τη θριαμβευτική εκτόξευσή του προς τον ουρανό, στιγμή που καταγράφεται συναρπαστικά από τον σκηνοθέτη με ένα άλμα στο μέλλον, αντικαθιστώντας το κόκαλο με ένα διαστημόπλοιο. Στο δεύτερο κυριαρχεί ο υπερ-εξελιγμένος υπολογιστής HAL 9000 και η σύγκρουσή του με το πλήρωμα και θίγεται το θέμα των ορίων της τεχνητής νοημοσύνης. Στο τρίτο, ο μόνος επιζών του πληρώματος, David Bowman (Keir Dullea), κατευθυνόμενος προς τον Δία για να εντοπίσει έναν ακόμα μονόλιθο που επικοινωνεί με αντίστοιχό του στη Σελήνη, έρχεται σε επαφή με το άγνωστο, με το μυστήριο της ζωής και του θανάτου. Και όλα αυτά μέσα σε μακριές σιωπές, λιτούς διαλόγους και υποβλητική μουσική, όπως ο Γαλάζιος Δούναβης του Γιόχαν Στράους ή το Τάδε Έφη Ζαρατούστρα του Ρίχαρντ Στράους.
