Διακριτικός και λιγομίλητος στη ζωή, υπήρξε ωστόσο «θορυβώδης» στη δουλειά του, αλλάζοντας για πάντα την έννοια της κομψότητας. Στην όγδοη δεκαετία του σήμερα, ο YOHJI YAMAMOTO εξιστορεί την πορεία και αναλύει τη φιλοσοφία του σε αυτή τη σπάνια συνέντευξη που παραχώρησε στον FilepMotwary.
Στη χειμερινή παρουσίαση της γυναικείας συλλογής του Yohji Yamamoto, τον περασμένο Μάρτιο, βρέθηκα από νωρίς στις επιβλητικές μπαρόκ αίθουσες του δημαρχιακού μεγάρου του Παρισιού, στο ιστορικό Le Marais, ευελπιστώντας να φωτογραφίσω τα ρούχα πριν ανέβουν τα μοντέλα στη πασαρέλα. Στα παρασκήνια, που είναι χώρος αυτοσυγκέντρωσης, αλληλεγγύης και δημιουργίας, αυτή τη φορά βασίλευε εκκωφαντική σιωπή. Περιμένοντας να λάβω οδηγίες για το σημείο που θα μπορούσα να τραβήξω κάποιες φωτογραφίες, η αγωνία μου είχε φτάσει στο αποκορύφωμά της. Κατά τη διάρκεια της τελικής πρόβας με τα μοντέλα που είχε γίνει λίγο νωρίτερα στην αίθουσα όπου θα παρουσιαζόταν το σόου, όσο παρακολουθούσα τον Ιάπωνα δημιουργό μαζί με τον στενό του συνεργάτη, Tadashi Kubo, να δίνουν οδηγίες στα κορίτσια για τον ρυθμό που έπρεπε να ακολουθήσουν, η νεοσύστατη ομάδα δημοσίων σχέσεων του brand μου ζήτησε να είμαι διακριτικός, γιατί ο σχεδιαστής πενθούσε την αγαπημένη του μητέρα, η οποία είχε φύγει από τη ζωή μία εβδομάδα νωρίτερα. Με αυτά τα νέα, ο χρόνος κυλούσε ακόμα πιο αργά και μόνο όταν τα μοντέλα πήραν τη θέση τους λίγο πριν την επίδειξη κατάφερα να μπω για λίγο στον χώρο όπου ντύνονταν για το πρώτο τους look.
Είναι γνωστό πως ο Yohji Yamamoto αποφεύγει οτιδήποτε του αποσπά την προσοχή όταν εργάζεται. Ειδικά στα παρασκήνια δεν επιτρέπεται η είσοδος σε κανέναν δημοσιογράφο ή φωτορεπόρτερ -όποιος κι αν είναι αυτός-, εκτός από το δωμάτιο όπου γίνονται το μακιγιάζ και οι κομμώσεις. Αυτό τον τρόπο επέλεξε μετά την έξαρση των social media προκειμένου τα ρούχα να παραμένουν επτασφράγιστο μυστικό μέχρι την επίσημη αποκάλυψή τους στην πασαρέλα. Μέσα σε αυτή την αγωνιώδη ατμόσφαιρα, λοιπόν, ευτυχώς κατάφερα να τραβήξω κάποια γρήγορα κλικ και, αφού είδα πως δεν υπήρχε περιθώριο για κάτι περισσότερο, κατευθύνθηκα τροχάδην προς την μεγάλη αίθουσα της παρουσίασης μέσα από τους σκοτεινούς διαδρόμους του Hotel De Ville, με τα μεγάλα παράθυρα καλυμμένα από βαριές ντραπαριστές μπροκάρ κουρτίνες, ψάχνοντας για τη θέση μου.
Η επίδειξη ξεκινά με τους ήχους ηλεκτρικής κιθάρας και τη γνώριμη φωνή του σχεδιαστή να υμνεί από τα ηχεία αγαπημένα του θέματα όπως ο έρωτας και οι γυναίκες, με λόγια δικά του ή σπουδαίων καλλιτεχνών όπως ο Leonard Cohen, ρομαντικών ποιητών της εποχής μας οι οποίοι παραδόθηκαν ψυχή τε και σώματι στο αντίθετο φύλο. Το βάδισμα των μοντέλων είναι αργό όσο και η μουσική, κάνοντας την όλη εμπειρία μυσταγωγική, μέσα από την εξέλιξη ενός σεναρίου που ενώ μοιάζει να επαναλαμβάνεται κάθε σεζόν, ο σχεδιαστής καταφέρνει να παρουσιάζει κάθε φορά μια νέα του εκδοχή, με το φανατικό του κοινό να τον αποθεώνει. Γίνεται για άλλη μια φορά σαφές πως εξακολουθεί να κυνηγάει την ατελή ανθρώπινη ομορφιά, ζωγραφίζοντας φακίδες στα πρόσωπα των κοριτσιών που παρελαύνουν με τα μαλλιά τους μπερδεμένα. Τα flat παπούτσια, οι ξεδιπλωμένοι ποδόγυροι και τα εξώραφα συνθέτουν μια εικόνα που ποντάρει στην «ησυχία» και τη χαλαρότητα έναντι της χλιδής και της επισημότητας. Σκέφτομαι πως -τουλάχιστον σε πρώτη ανάγνωση- η επιλογή του Yohji-san να παρουσιάζει κάθε τόσο τις συλλογές του στο συγκεκριμένο, επιβλητικό κτίριο είναι πράγματι αξιοπερίεργη, κυρίως επειδή η αισθητική του είναι αντίθετη με αυτήν του χώρου. Κοιτώντας τες από απόσταση, οι δημιουργίες του δίνουν την εντύπωση ενός εγκρατή δημιουργού. Ωστόσο αυτές οι «κουρελιασμένες» σιλουέτες, καθώς έρχονται όλο και πιο κοντά προκαλούν το μάτι να τις προσέξει, αναγνωρίζοντας πάνω τους μια πληθώρα τεχνικών που ισορροπούν μεταξύ υψηλής ραπτικής και prêt-à-porter, με αυτήν του ντραπέ να εκτελείται με απόλυτη ακρίβεια στην πιο εκλεπτυσμένη του εκδοχή. Σαν μια θάλασσα από μαύρα ρούχα, η τελευταία αυτή συλλογή περιλαμβάνει κομψές, αποδομημένες δημιουργίες, φτιαγμένες από παλαιωμένα υφάσματα. Το μαύρο, δε, που είναι βαθιά ριζωμένο στη δουλειά και στην προσωπικότητά του το χειρίζεται με μοναδικό τρόπο.
«Όταν πρωτοήρθα στην Πόλη του Φωτός, μου άρεσε να περπατώ στους δρόμους του κέντρου για ώρες ολόκληρες και θυμάμαι πόσο είχαν κουραστεί τα μάτια μου από την πολυχρωμία των ρούχων που έβλεπα να περνούν από μπροστά μου», μου αφηγείται λίγες μέρες μετά την επίδειξη, ξετυλίγοντας την ιστορία για την πρώιμη εμμονή του με το χρώμα που θα κατέληγε να γίνει σήμα κατατεθέν του. «Το μαύρο μπήκε στη ζωή μου από εκείνες τις βόλτες και το μόνο χρώμα που μπορεί, ίσως, να το ανταγωνιστεί θαρραλέα είναι το κόκκινο», μου λέει, δικαιολογώντας την παρουσία του τελευταίου στην τρέχουσα συλλογή. «Θα σου πω και μια πολύ προσωπική ιστορία, που ίσως σε βοηθήσει να καταλάβεις τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνομαι τη μόδα», συνεχίζει. «Τελειώνοντας τις σπουδές μου στη Νομική, στο Πανεπιστήμιο Keio, δεν ήθελα να είμαι τίποτα άλλο εκτός από αυτό. Οι συμμαθητές μου εκείνη την εποχή, γύρω στα 10-12 άτομα, όλοι τους γόνοι πλούσιων οικογενειών, συνήθιζαν να με προσκαλούν στα σπίτια τους, που ήταν πανέμορφα, με πισίνες, κήπους, μέχρι γήπεδα τένις. Στο τρίτο έτος των σπουδών μας έφτασε η στιγμή που έπρεπε να διαβάσουμε για την εξεταστική και να καθοριστεί με κάποιο τρόπο το μέλλον μας. Σε αντίθεση με μένα, που διάβαζα πολύ, οι περισσότεροι δεν το έκαναν, γιατί οι επιχειρηματίες γονείς τους θα τους εξασφάλιζαν αμέσως δουλειά. Ήταν η στιγμή που ένιωσα τη μεγάλη απόσταση που με χώριζε από τον περίγυρό μου και αποφάσισα να κάνω ένα μεγάλο ταξίδι, από την Ιαπωνία στη Ρωσία και μετέπειτα στην Ευρώπη. Ταξίδευα μόνος, ένιωθα μόνος και συνάμα θυμωμένος, γιατί η κοινωνία δεν είναι δίκαιη με όλους. Όταν επισκέφτηκα το Μαρόκο και την Τυνησία γνώρισα ανθρώπους οι οποίοι δεν ήταν πλούσιοι και με τα λίγα αγγλικά και γαλλικά που γνώριζα καταφέραμε να επικοινωνήσουμε σε ένα υψηλότερο επίπεδο. Είχαμε την ίδια ενέργεια. Θυμάμαι πόσο μισούσα τη μόδα, επειδή ήταν μαξιμαλιστική, απαιτούσε χρήματα και φήμη. Ήταν φυσικό να σταθώ στην απέναντι πλευρά αυτής της φιλοσοφίας και να επιμείνω στη δική μου ερμηνεία για το τι εστί μόδα».
Ήταν στα μέσα της δεκαετίας του 1980 όταν άνοιξε το πρώτο του κατάστημα. «Όταν ξεκίνησα να δείχνω στο Παρίσι, τα σαλόνια Υψηλής Ραπτικής άρχισαν να κλείνουν τις πόρτες τους το ένα μετά το άλλο», θυμάται. «Υπήρχε υπερπληθώρα σχεδιαστών στον συγκεκριμένο τομέα, με τους πελάτες τους να μην ξεπερνούν τα 300 άτομα σε όλο το κόσμο. Ήταν φυσικό λοιπόν να επιλέξω το prêt-à-porter για την επωνυμία μου, αν και γνώριζα πολύ καλά τις τεχνικές της couture. Αυτός είναι ο λόγος που η δουλειά μου αποτελεί ένα μείγμα των δύο. Εκπαιδεύτηκα δουλεύοντας δίπλα στη μητέρα μου, με την οποία ήμασταν πολύ δεμένοι», διηγείται και αποκαλύπτει με πάσα ειλικρίνεια πως οι ιδέες που μόλις έδειξε πηγάζουν από την ανάγκη του να επιστρέψει στην πρώιμη περίοδο της καριέρας του, όταν η απλότητα είχε πρωταγωνιστικό ρόλο. «Η ομάδα μου είχε αντίθετη άποψη όταν τις προάλλες έβγαλα στην πασαρέλα τα μοντέλα να περπατήσουν ξυπόλυτα, αντίθετα με τον εγγόνο μου ο οποίος ήταν παρών στην πρόβα και στην επίδειξη και ξετρελάθηκε. Ήταν ο μόνος που αντιλήφθηκε τι ακριβώς ένιωθα και τι ήθελα να πω και αυτό με εξέπληξε. Δεν με ενδιαφέρει να φτιάχνω ρούχα για το κόκκινο χαλί».
Πράγματι, οι δημιουργίες του Ιάπωνα δημιουργού είναι εμπορικές όσο και εξαίρετα δείγματα αριστοτεχνίας και ραπτικής, αποκαλύπτοντας την ανάγκη του να υπογραμμίζει την επαναστατική του φύση. Μιλώντας για δημιουργικότητα, ο ίδιος πιστεύει ότι «Οι ιδέες δεν έρχονται πάντα με ευκολία. Το χειρότερό μου είναι όταν με εγκαταλείπουν η φαντασία και ο ενθουσιασμός. Όταν συμβαίνει αυτό, ρωτάω τον ουρανό. Και αυτός, που μπορεί να είναι το πνεύμα του πατέρα μου ή, τέλος πάντων, μια ενέργεια, μου δίνει τη δύναμη που μου λείπει για να συνεχίσω. Ζητώ βοήθεια και έρχεται και με βρίσκει. Κοίταξε γύρω σου στο εργαστήρι μου, την ακαταστασία, το χάος μέσα στο οποίο εργάζομαι. Πολλές φορές αναζητώ την έμπνευση σε παλιά περιοδικά. Δεν τη βρισκω ποτέ. Το συναίσθημα που είναι ζωτικής σημασίας για να νιώσω δημιουργικός έρχεται όταν, για παράδειγμα, οδηγώ το αυτοκίνητό μου και σταματώ σε κάποιο φανάρι για να περάσουν από μπροστά μου όμορφες γυναίκες. Ευγνωμονώ τα μέλη της ομάδας μου που μπορούν να μετατρέψουν τις ιδέες μου σε πατρόν και έπειτα σε ρούχα. Αυτή είναι η μαγεία της δουλειάς μας. Και αυτό για μένα είναι ευτυχία».
Έχουν περάσει πενήντα χρόνια από το ξεκίνημα της καριέρας του και ο Yohji Yamamoto, στα 80 του πλέον, εξακολουθεί να ηγείται της ομώνυμης επωνυμίας χωρίς μεσάζοντες, πράγμα σπάνιο πια στη μόδα. Τον ανησυχεί ιδιαίτερα το νέο καθεστώς στον χώρο, όχι όμως επειδή φοβάται το μέλλον, αλλά γιατί «Όλο και περισσότερα εργοστάσια κλείνουν κάθε χρόνο και μαζί τους οι εταιρείες κατασκευής νημάτων, υφασμάτων και ειδών ραπτικής. Η ποιότητα φθίνει στον βωμό της φθηνής παραγωγής και χάνονται αξίες όπως η τεχνογνωσία και η δεξιοτεχνία της ραπτικής. Θέλω να σε ρωτήσω τι έρχεται στο μυαλό σου όταν ακούς τον όρο “βιομηχανία της μόδας”. Για πες μου; Είναι φυσικό να μη θέλω να σταματήσω αυτό που κάνω, γιατί θα συνδράμω στην καταστροφή της βιομηχανίας. Μπορεί να ακούγεται αλαζονικό αυτό που λέω, αλλά έτσι είναι».
Η αγάπη μου για τη δουλειά του είναι σχεδόν εμμονική. Τον παρακολουθώ από τα προεφηβικά μου χρόνια με μεγάλο ενδιαφέρον. Είναι πολλές οι στιγμές από την καριέρα του που έχουν γραφτεί στην ιστορία της μόδας με χρυσά γράμματα και άλλες τόσες οι συνεργασίες του με εξέχοντα ονόματα του χώρου που αποτελούν μέχρι και σήμερα μοντέρνα παραδείγματα οπτικής απόλαυσης. Αυτός είναι και ο λόγος που ήθελα σε αυτή τη συνέντευξη για τη Vogue Greece να συμπεριλάβω φωτογραφίες τις οποίες έχω τραβήξει στα παρασκήνια των επιδείξεών του και όχι μόνο κατά την τελευταία δεκαετία. Η ίδια η συνέντευξη δεν ήταν εύκολη υπόθεση και ίσως γι’ αυτό νοιώθω ακόμα μεγαλύτερο δέος υπογράφοντάς τη. Υπήρξε μεγάλη αναμονή, όχι μηνών αλλά χρόνων, και αυτό γιατί αποφεύγει τη δημοσιότητα. Τη βαριέται, όπως λέει. Η τελευταία μας συνάντηση έγινε το 2011, όταν κυκλοφόρησε το αυτοβιογραφικό του best seller με τίτλο My Dear Bomb. Το 2016 προέκυψε μια συνεργασία μαζί του για την έκθεσή μου Haute-à-Porter, στο Modemuseum Hasselt, στην οποία ενέταξα εννέα από τις δημιουργίες του, και ξανά το 2018, όταν εξέφρασα την επιθυμία μου να επιμεληθώ μια αναδρομική έκθεση της δουλειάς του, κάτι που δυστυχώς δεν συνέβη. Όσο συζητάμε, η κουβέντα μας γίνεται ακόμα πιο προσωπική, με τον ίδιο να θέλει να εμβαθύνει.
«Γεννήθηκα στην κακόφημη συνοικία Kabukichō και μεγάλωσα με τη μητέρα μου, χωρίς να έχω καθόλου μνήμες από τον πατέρα μου», διηγείται. «Οδεύαμε προς το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και τον έστειλαν στο μέτωπο να πολεμήσει. Τα τελευταία του λόγια πριν πεθάνει αφορούσαν την καλοκαιρινή στολή που του έδωσε ο στρατός και ήταν φτιαγμένη από ένα πολύ φθηνό ύφασμα. Η ποιότητα εκείνου του ρούχου για μένα συμβολίζει την ήττα της χώρας μας. Ο Ιαπωνικός στρατός ήταν αμείλικτος με τους στρατιώτες, χειρίστηκε τους άντρες του σαν αντικείμενα χωρίς αξία και τους έστειλε με ψαρόβαρκες να νικήσουν τον εχθρό χωρίς ηθικό και χωρίς όπλα, το πιστεύεις; Δύο χρόνια αφότου χάθηκε, λάβαμε ένα γράμμα, ένα κίτρινο χαρτάκι που ενημέρωνε τη μητέρα μου ότι “Ο κύριος Yamamoto απεβίωσε σε μια σκληρή μάχη στη Μανίλα των Φιλιππίνων”, πράγμα που ήταν ψέμα, γιατί δεν πήγε ποτέ εκεί. Μεγάλωσα με αυτές τις πολιτικές ανακρίβειες και ήμουν έξω φρενών με την Ιαπωνία και τον Αυτοκράτορα που μου πήραν τον πατέρα μου. Αποφάσισα λοιπόν να αυτοσυστήνομαι ως tokyo-guy και όχι ως Ιάπωνας. Και όμως, όταν το 1981 παρουσίασα την πρώτη μου συλλογή στο Παρίσι, ο Τύπος με αποκάλεσε “Le Japonais”. Εκείνη τη στιγμή δεν είχα αντιληφθεί το μέγεθος ή τη σημασία αυτού του τίτλου στη μετέπειτα ζωή μου. Ο συγκεκριμένος χαρακτηρισμός λειτούργησε σαν το διαχωριστικό της δουλειάς μου από αυτή των υπολοίπων σχεδιαστών, προβάλλοντάς τη ως κάτι επαναστατικό, ξεχωριστό και αυτόνομο. Ίσως ήταν ακόμα ένα είδος πολέμου αυτό που προκάλεσα τότε, μεταξύ της παλαιάς αισθητικής και της καινούργιας, εκείνης που έφερα μαζί μου από τη χώρα μου».
Σε μια εποχή κατά την οποία μεσουρανούσαν ονόματα όπως ο Thierry Mugler, ο Yves Saint Laurent, ο Karl Lagerfeld, o Hubert de Givenchy, o Jean-Louis Scherrer, που ενώ άφησαν το στίγμα τους και τη διεκδικούν ως «δική τους», όλοι τους έντυσαν τη γυναίκα με πανομοιότυπο τρόπο σε επιδείξεις βασισμένες σε εντυπωσιακές χορογραφίες: τονισμένοι ώμοι, λεπτή μέση, έντονα χρώματα, τακούνια, υπερβολικό μακιγιάζ και χτενίσματα… Και τότε ο νεαρός Yamamoto, μαζί με τη Rei Kawakubo -με την οποία υπήρξαν ζευγάρι στο ξεκίνημά τους-, τον Issey Miyake και τον Kenzo εισέβαλαν σε ένα κατά τα άλλα bourgeois Παρίσι, ανατρέποντας το κατεστημένο με ρούχα «anti-fashion» που στην κυριολεξία κρέμονταν από το σώμα, είχαν «ατελή» φινιρίσματα και ασυμμετρίες, έφεραν τρύπες ή ήταν μονόχρωμα, υπερμεγέθη, τσαλακωμένα… Οι μπουτίκ τους, που έμοιαζαν με γκαλερί τέχνης, ήταν μεγάλοι και άδειοι industrial χώροι με κούκλες χωρίς κίνηση και έκφραση. Κάτι που είχε εξοργίσει όχι μόνο τον γαλλικό Τύπο αλλά και τους φανατικούς της μόδας, οι οποίοι αδυνατούσαν να δουν την καινούργια, πνευματώδη εκδοχή της, φτάνοντας έτσι στα άκρα με βανδαλισμούς των καταστημάτων και εξεγέρσεις που είχαν στόχο την αναστολή του νέου. Υπήρχε όμως και ένα άλλο κοινό, που είδε τους Ιάπωνες ως απάντηση στις προσευχές τους για μια μόδα που έδινε το δικαίωμα στον καθένα να προβάλλει την προσωπικότητά του μέσα από το ρούχο, αφήνοντας το σώμα να κινείται ελεύθερα μέσα σε αυτό, σαν ένα ερωτικό γράμμα κλεισμένο σε φάκελο. Του ζητώ να μου μιλήσει για την αντίληψη που έχει για το σώμα – κάποιες φορές άκρως αισθησιακή και ερωτική, άλλες με έκδηλο σεβασμό.
«Μετά την αποφοίτησή μου από το Πανεπιστήμιο πήγα στο Bunka Fashion School, όπου συνέβη κάτι περίεργο: την πρώτη μέρα των μαθημάτων καθόμουν σε ένα μακρύ τραπέζι στην αριστερή πλευρά της αίθουσας και άκουγα τον καθηγητή να δίνει οδηγίες περί σπουδών. Ξαφνικά, άκουσα τη φωνή ενός κοριτσιού που με ρώτησε αν μπορούσε να καθίσει δίπλα μου. “Ναι”, της απάντησα και όταν ξεκίνησα να φτιάχνω τα πρώτα μου σχέδια της ζήτησα να με βοηθήσει, επειδή δεν τα κατάφερνα μόνος μου. Αυτή η γυναίκα σύντομα θα γινόταν σύζυγός μου. Παντρευτήκαμε γιατί μέσα από αυτή τη αθώα διαδικασία ήρθαμε πολύ κοντά ο ένας στον άλλον. Παρά την απειρία μου για τη ζωή, είχα μια αγνότητα, καθότι αβάσταχτα ονειροπόλος. Μέσα από το γάμο μας είδα, αν θέλεις, για πρώτη φορά το γυναικείο σώμα. Τελικά, αποφοίτησα από το Bunka Fashion School με τις μεγαλύτερες τιμές και αυτό ήταν το εφόδιό μου για το Παρίσι. Ήμουν 24 ή 25 ετών και έμενα για περίπου ένα χρόνο σε ένα δωμάτιο χωρίς τουαλέτα. Η σύζυγός μου, μια γυναίκα πραγματικά γοητευτική, έμεινε έγκυος στον γιο μας κι εγώ παρακολουθούσα έκπληκτος το σώμα της να αλλάζει και αντιλήφθηκα το μεγαλείο της μητρότητας. Αυτή την ιστορία δεν την έχω μοιραστεί με κανέναν… Στη δουλειά μου προσεγγίζω το σώμα σαν ερευνητής. Κάθε φορά που βρίσκομαι στο ατελιέ με ένα καινούργιο κορίτσι, έχω να κάνω με ένα νέο σώμα, με διαφορετικούς ώμους, μέση, πρόσωπο… Αυτό είναι που κάνει τη δουλειά μου τόσο ενδιαφέρουσα, οι διαφορετικές διαστάσεις που έχει το κάθε σώμα. Ξέρεις, Filep, η έννοια του ενδύεσθαι δεν μπορεί να εξηγηθεί με λέξεις. Επομένως, δεν εξηγώ τη συλλογή μου. Ο μόνος λόγος που το επιχειρώ κάποιες φορές είναι επειδή μου το ζητούν», καταλήγει.
