«Το μπλε δεν έχει διαστάσεις, τις ξεπερνά, σε αντίθεση με τα υπόλοιπα χρώματα», είχε πει ο Yves Klein, ο εξαιρετικός εικαστικός καλλιτέχνης από τη Γαλλία, τον οποίο σαγήνευσαν οι εκπληκτικές πνευματικές ιδιότητες του χρώματος και ο οποίος, ως νεαρός στην παραλία της Νίκαιας, δήλωσε πως το μπλε του ουρανού ήταν το πρώτο έργο τέχνης του. Αυτόν τον Ιούνιο συμπληρώθηκαν 60 χρόνια από τον θάνατο του καλλιτέχνη, μέλους του κινήματος των Νέων Ρεαλιστών, του οποίου το όνομα θα είναι για πάντα συνδεδεμένο με την έντονη κυανή απόχρωση International Klein Blue, το οποίο μάλιστα ο ίδιος είχε κατοχυρώσει το μακρινό 1957. Στα χρόνια που ακολούθησαν, το IKB έχει κυριαρχήσει στην εικαστική σκηνή και έχει γίνει σύμβολο της σύγχρονης ποπ κουλτούρας, χαίροντας ίδιας αναγνωρισιμότητας με τη Marilyn του Andy Warhol. Ακόμη και σήμερα, η ζωή και το έργο του Klein εξακολουθούν να προκαλούν τον θαυμασμό εικαστικών, σκηνοθετών, σχεδιαστών και συγγραφέων και να τους εμπνέουν, με εμφανή την επιρροή του στο έργο τεράστιων καλλιτεχνών, όπως ο Anish Kapoor και ο James Turrell. Τα πιο διάσημα έργα του, οι μονοχρωματικοί πίνακες σε μπλε αποχρώσεις, Το κενό (η έκθεση που πραγματοποίησε το 1958 και αποτελούνταν από μια άδεια γκαλερί) και η εντυπωσιακή φωτογραφία με τίτλο Άλμα στο κενό (1960), είναι συγκλονιστικά. Όταν δημοπρατούνται τα έργα του, αγγίζουν αστρονομικά ποσά. Φέτος τον Μάιο, για παράδειγμα, ένας άτιτλος πίνακας του 1961 σε μπλε χρώμα με σφουγγάρι πωλήθηκε αντί 19.999.500 δολαρίων από τον οίκο Phillips στη Νέα Υόρκη!
Το μέγεθος του έργου που άφησε πίσω του ο Klein είναι ακόμη πιο εντυπωσιακό, αν αναλογιστεί κανείς πως ήταν μόλις 34 ετών όταν πέθανε από έμφραγμα το 1962 και η καριέρα του είχε διάρκεια μονάχα επτά έτη. Λίγο πριν, είχε παντρευτεί την όμορφη νεαρή Γερμανίδα Rotraut, καλλιτέχνιδα επίσης, η οποία είχε συμμετάσχει στους πίνακες Ανθρωπομετρίας του συζύγου της. Μπορεί να έχετε δει πλάνα στα οποία θηλυκά μοντέλα πασαλείφονται με μπλε χρώμα και αφήνουν το αποτύπωμα του κορμιού τους σε μεγάλα κομμάτια χαρτιού σαν «ανθρώπινες βούρτσες», υπό τον ήχο κλασικής μουσικής που παίζουν άνδρες με επίσημα ενδύματα.
Ένα από τα πιο στενάχωρα γεγονότα σχετικά με τον πρόωρο και ξαφνικό θάνατο του Klein είναι πως η σύζυγός του –που ήταν μόλις 23 ετών– ήταν τότε έγκυος. Ο Yves Amu Klein, ο γιος που εκείνος δεν γνώρισε ποτέ, γεννήθηκε στις 6 Αυγούστου του 1962, ακριβώς δύο μήνες αργότερα. Σήμερα, η Rotraut ζει στην Αριζόνα και είναι γνωστή για τα γλυπτά και την τρομερή παραγωγικότητά της – στα 83 της είναι ακούραστη! Η ίδια, με τη βοήθεια του δεύτερου συζύγου της, του επιμελητή Daniel Moquay, τον οποίο παντρεύτηκε το 1968 και μαζί έκαναν τρία παιδιά, διαχειρίζεται την περιουσία και το έργο του Yves Klein.
Ο Yves Amu Klein είναι κι εκείνος καλλιτέχνης και τον συναρπάζει η ρομποτική και η τεχνητή νοημοσύνη. Ακολούθησε τη Rotraut και τον πατριό του στην Αριζόνα, όπου ζει με τη σύντροφό του, τραγουδίστρια της όπερας Anna Vivette, και την εξάχρονη κόρη τους Amelie – η μεγαλύτερη κόρη του, Seffa, από τον πρώτο του γάμο, είναι κι αυτή καλλιτέχνιδα με βάση την Καλιφόρνια. Μέσα στη χρονιά μίλησα με τον Yves Amu Klein και τη Rotraut, για να μάθω περισσότερα για τις τέχνες τους αλλά και για το πώς κρατούν αναμμένη τη φλόγα της καλλιτεχνικής δημιουργίας του Yves Klein.
Το Paradise Valley στο Φοίνιξ της Αριζόνα ήταν το σπίτι της Rotraut Klein–Moquay –που χρησιμοποιεί σκέτο το «Rotraut»– από τις αρχές της δεκαετίας του ’80. Με ξεναγεί στο τεράστιο στούντιό της, όπου το ζωηρό πρωινό φως φωτίζει τους κίτρινους τοίχους. Η 83χρονη καλλιτέχνις είναι μια χαρισματική παρουσία γεμάτη ενέργεια και, παρά τις τεχνικές δυσκολίες και τις διακοπές μιας κλήσης μέσω FaceTime, ο τρόπος που μιλάει θυμίζει την ηρεμία ενός γκουρού. Η γονιμότητα της γης, η ενέργεια των άστρων και ο παλμός της ίδιας της ζωής διαπερνούν το έργο της. Ενώ μιλάμε, κάνει μια παύση για να μου δείξει έναν πίνακα σκοτεινής ύλης, εξηγώντας μου πόσο τη συναρπάζει το Big Bang. Σε έναν άλλο τοίχο, ένα έργο της σειράς Galaxie είναι το ίδιο σαγηνευτικό με τον ουρανό του Van Gogh. «Ξεκίνησα τους πίνακες της σειράς Galaxie το 1959», μου λέει. «Τους δουλεύω το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μου». Μου δείχνει έναν καμβά σε σχήμα καρδιάς –«Πάντα κάνω χαρούμενα έργα, για να νιώθω καλύτερα», σχολιάζει–, προτού σταματήσει μπροστά σε έναν τοίχο με κορνιζαρισμένους πίνακες με πολύχρωμους αφηρημένους χαρταετούς –«τους σχεδιάζω πάντα πολύ γρήγορα, με μια γραμμή»–, των οποίων τα σχέδια θυμίζουν την κίνηση ενός χορευτή σύγχρονου χορού. Μου εξηγεί ότι δημιουργεί αυτές τις γραμμές με πολύ μεγάλη ταχύτητα, προκειμένου, με την ορμή που έχει, να αποκτήσουν δική τους ζωή. Είναι μια διαδικασία που της θυμίζει τα παιδικά της χρόνια. «Ανέκαθεν έβρισκα τρομερά ενδιαφέρουσα την ενέργεια της ζωής που βγαίνει απ’ το μολύβι σου», τονίζει. Περιγράφει ότι τα πλάσματα και οι χαρακτήρες που ξεπροβάλλουν από τα γρήγορα σκίτσα της «είναι σαν να εισχωρούν στις αναμνήσεις μου». Η διαδικασία δεν διαφέρει απ’ τις «μορφές» που δημιουργεί όταν φτιάχνει τα μεγάλα έργα της, χύνοντας υγρό σοβά από ένα μπουκάλι σε έναν καμβά ξανά και ξανά, μέχρι να «χτιστεί» ένα σχέδιο. «Αυτό που συμβαίνει, βρίσκεται στον αέρα», λέει, αποτυπώνει μια ενέργεια.
Το πιο εντυπωσιακό θέαμα της εικονικής ξενάγησής μου στο στούντιο είναι η συλλογή μεταλλικών γλυπτών. Πρόκειται για υπερμεγέθεις, τρισδιάστατες εκδοχές των «μορφών» της Rotraut, ο αλουμινένιος σκελετός των οποίων είναι βαμμένος με μπογιά αυτοκινήτων και γυαλίζει και είναι τοποθετημένες με τρόπο που θυμίζουν υπερρεαλιστικά δέντρα σε δάσος ή μια συλλογή από όρθιες πέτρες. Η καλλιτέχνις περιπλανιέται ανάμεσά τους με μια έκφραση έκπληξης μικρού παιδιού στο πρόσωπό της, δείχνοντάς μου ένα έργο που μοιάζει με ελέφαντα –«βγήκε έτσι μόνο του»– κι ένα άλλο με μια γυναίκα που χορεύει ξέφρενα και αισθησιακά. «Είναι σχεδόν τρομακτικό», λέει με ενθουσιασμό. Γύρω στα 25 τέτοια γλυπτά θα παρουσιαστούν σε μια έκθεση στον Βοτανικό Κήπο της Ερήμου στο Φοίνιξ τον ερχόμενο Οκτώβριο, μετά την επιτυχία της έκθεσής της στο Sculpture Tucson, το 2021. «Το παράξενο είναι ότι ο Yves μού έλεγε “Κάποτε θα γίνεις μεγάλη γλύπτρια”», θυμάται, παρότι τότε δεν μπορούσε με τίποτα να φανταστεί να εξελίσσεται η δουλειά της κατ’ αυτόν τον τρόπο.
Η Rotraut γεννήθηκε το 1938 στο Rerik της Ανατολικής Γερμανίας, στη Βαλτική Θάλασσα, και τα παιδικά της χρόνια χαρακτηρίστηκαν από την αστάθεια και την αναστάτωση του πολέμου, καθώς η οικογένειά της πάσχιζε να καλλιεργήσει χωράφια προκειμένου να μπορούν να επιβιώσουν. Ο αδελφός της, Günther Uecker, και ο ίδιος καταξιωμένος καλλιτέχνης, γνωστός μεταξύ άλλων για την ίδρυση του Zero Group, έφυγε από το σπίτι προκειμένου να σπουδάσει τέχνη στο Ντίσελντορφ και στα μέσα της δεκαετίας του 1950 τον ακολούθησε η έφηβη πια Rotraut. Με τη βοήθειά του έπιασε δουλειά ως εσωτερική νταντά στο σπίτι του Γάλλου καλλιτέχνη Armand στη Νίκαια, το 1957, όπου και γνώρισε τον Yves Klein και ερωτεύτηκαν με την πρώτη ματιά. Μπορεί να ήταν μόλις 19 ετών τότε, αλλά θα ήταν λάθος να υποθέσει κανείς ότι ήταν αφελής. Παρότι δεν είχε σπουδάσει, δημιουργούσε για χρόνια, πολλές φορές στο πλευρό του αδελφού της, και γνώριζε καλά τόσο από τέχνη όσο και από καλλιτέχνες. Μάλιστα, γνώριζε το έργο του Yves Klein, καθώς είχε παρακολουθήσει εκθέσεις του, και όπως εξηγεί, «αναγνώρισα την πνευματικότητα στο έργο του, ήταν λες και είχαμε ήδη κάποιου είδους επαφή. Επειδή κατανοούσα τη δουλειά του».
Με άλλα λόγια, ήταν μια συνάντηση πνεύματος. Πολύ σύντομα άρχισε να συμμετέχει στις δημιουργικές δραστηριότητες του μετέπειτα συζύγου της, τόσο ως βοηθός όσο και ως μούσα. Διηγείται ότι είχε βαφτεί με μπλε μπογιά και αποτύπωσε το σώμα της σε καμβά για τη σειρά έργων του Klein με τίτλο Ανθρωπομετρία, περιγράφοντάς το ως κάτι στοιχειώδες αλλά και πνευματικό: «Ήταν σαν να έγιναν ένα το σώμα και η ψυχή», τονίζει. Παράλληλα, συνέχισε να κάνει δικές της δουλειές, διοργανώνοντας τη σόλο έκθεσή της στη New Visions Centre Gallery στο Λονδίνο, το 1959. Στις δεκαετίες μετά τον θάνατο του Klein, αφιέρωσε μεγάλο μέρος της ζωής και της ενέργειάς της προωθώντας και εξηγώντας το έργο του εκλιπόντος συζύγου της στον κόσμο. Κι αν περνούσε ποτέ απ’ το μυαλό μου να επιχειρήσω να χαρακτηρίσω την κίνηση αυτή ως μια πράξη αυταπάρνησης και αφοσίωσης ενός ανθρώπου του οποίου η καριέρα θα καλύπτεται πάντα από τη σκιά του Klein, η συζήτηση μαζί της ήρθε να μου αποδείξει ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Μάλιστα, ο τρόπος που περιγράφει την αφοσίωσή της στο έργο και στην υστεροφημία του Klein θυμίζει τη λυσσαλέα ενέργεια με την οποία μια μητέρα προσπαθεί να κρατήσει το παιδί της στη ζωή. Παραδέχεται πως τους πρώτους μήνες μετά το καρδιακό επεισόδιο του Klein, όταν μεγάλωνε τον νεογέννητο γιο της, Yves Amu, το έργο και το κληροδότημα του εκλιπόντος έγιναν το δεύτερο μωρό της. «Αν ξέρεις πώς να φροντίσεις ένα μωρό, μπορείς να φροντίσεις και το έργο κάποιου, προσφέροντάς του ό,τι πρέπει. Αυτό που χρειάζεται είναι να προβάλλεται. Συνεπώς, έπρεπε να δίνω συνεντεύξεις και να μιλάω γι’ αυτό. Και ήταν κάτι το οποίο έπρεπε να εξηγήσω στη δική μου γλώσσα», λέει. Αξίζει να σημειωθεί πως ο δεύτερος σύζυγος της Rotraut, Daniel Moquay, τον οποίο γνώρισε όταν εκείνη ήταν 29 κι εκείνος 25, έγινε συνοδοιπόρος και συνέταιρος στο εγχείρημά της, και διαχειρίζονται μαζί την περιουσία και το έργο του Klein. Σήμερα, ο οργανισμός Yves Klein Archives, του οποίου είναι υπεύθυνος ο Moquay, επιβλέπει δεκάδες διεθνείς εκθέσεις και διαχειρίζεται τις άδειες συνεργασιών, όπως αυτή για τα περιζήτητα τραπέζια του Yves Klein από πλέξιγκλας – τα μεταχειρισμένα ξεκινούν από 20.000 δολάρια στην ιστοσελίδα συλλεκτών 1stDibs. Έτσι, εκείνη μπόρεσε να κυνηγήσει τις δικές τις καλλιτεχνικές φιλοδοξίες με σθένος. «Είμαι ευγνώμων στον Daniel», λέει η Rotraut, που από τη δεκαετία του 1990 έχει καταφέρει να στήσει σημαντικές εκθέσεις γλυπτικής με δικά της έργα και τώρα έχει ένα μικρό εργοστάσιο όπου με τους βοηθούς της φτιάχνει τεράστια μεταλλικά έργα.
Η Rotraut αναγνωρίζει ότι απολαμβάνει μια χρυσή περίοδο καλλιτεχνικής δημιουργίας και είναι πολύ χαρούμενη που η πανδημία δεν της έκοψε τη φόρα. «Πέρασα πολύ χρόνο στο στούντιό μου, δουλεύοντας, δημιουργώντας πίνακες με τις μορφές μου. Ένιωθα μια ανάγκη για χρώμα», εξηγεί. «Με στενοχωρούσε που δεν έβλεπα τους φίλους μου όσο παλιά, αλλά η τέχνη με βοήθησε στους δύσκολους αυτούς καιρούς». Η χαρά που παίρνει από τη δουλειά της είναι αισθητή. «Όταν δουλεύω, νιώθω πως δεν υπάρχει χρόνος, είναι ένα απίστευτα όμορφο συναίσθημα, μου δίνει ό,τι χρειάζομαι, είναι σαν τροφή, μου προσφέρει ενέργεια κι ευτυχία. Αυτό είναι το υπέροχο με την τέχνη. Είναι τρομερά σημαντική, έχει τη δύναμη να μεταφέρει τον κόσμο, να τον ανεβάζει». Συζητώντας για την ψυχική και πνευματική ανάταση που προσφέρει η τέχνη, επιστρέφουμε στο θέμα της έλξης του Klein από το μπλε. «Ο Yves ξεκίνησε με το μπλε του ουρανού και του ωκεανού στη Νίκαια, όπου υπάρχει πολύ νερό και αντανακλάσεις. Και υπάρχει κι αυτή η “μπλε ώρα” στις πέντε το πρωί, όταν ξυπνάς. Είναι κάτι φανταστικό», λέει η Rotraut. «Η στρατόσφαιρα ανάμεσα στο σύμπαν και στη Γη έχει ένα βαθύ μπλε χρώμα. Κατά τη γνώμη μου, είναι κάτι πολύ δυνατό, γιατί είναι γύρω μας, για πάντα…»