Η Mariana Van Zeller δεν γνωρίζει όρια. Διεισδύει στον κόσμο των χάκερ, συνομιλεί με διακινητές ναρκωτικών και όπλων, ερευνά πώς το λαθρεμπόριο πετρελαίου χρηματοδοτεί την τρομοκρατία, αποκαλύπτει τις απάτες των κρυπτονομισμάτων που αποφέρουν εκατομμύρια σε λίγες εβδομάδες και ρίχνει φως στην αγορά της παρένθετης μητρότητας που οδηγεί σε παράνομες συναλλαγές βρεφών. Το Trafficked, η βραβευμένη με πέντε Emmy παραγωγή της διακεκριμένης Πορτογαλέζας δημοσιογράφου για το National Geographic δεν είναι απλώς μια καταγραφή της παγκόσμιας παρανομίας. Είναι μια αποκαλυπτική βουτιά στον υπόκοσμο, μέσα από τα μάτια μιας δυναμικής γυναίκας η οποία αναζητά αλήθειες για τη βία, το έγκλημα και την επιβίωση.
«Από τα 12 μου ήξερα ότι ήθελα να ασχοληθώ με την ερευνητική δημοσιογραφία», μου λέει. «Έκανα αίτηση για τη σχολή δημοσιογραφίας του Columbia τρεις φορές και τις τρεις έλαβα αρνητική απάντηση. Στο τρίτο “όχι” πήγα στη Νέα Υόρκη, χτύπησα την πόρτα του πρύτανη και του εξήγησα ότι το μεγαλύτερο όνειρο της ζωής μου ήταν να σπουδάσω εκεί. Την ίδια χρονιά έγινα δεκτή. Ένα μήνα μετά την άφιξή μου συνέβη η 11η Σεπτεμβρίου. Ήμουν η μόνη Πορτογαλίδα δημοσιογράφος στο Μανχάταν τότε. Έλαβα, λοιπόν, ένα τηλεφώνημα από ένα ειδησεογραφικό κανάλι της χώρας μου που με ενημέρωσε ότι, λόγω της κατάστασης, θα έπρεπε να αναλάβω δράση! Ήμουν άπειρη και βρέθηκα να καλύπτω ένα ιστορικό ρεπορτάζ που άλλαξε τη ζωή πολλών ανθρώπων, αλλά και τη δική μου. Συνειδητοποίησα ότι ήθελα να κατανοήσω γιατί συμβαίνουν τέτοια τραγικά γεγονότα και πώς οι άνθρωποι φτάνουν στο σημείο να διαπράξουν φρικτές πράξεις βίας. Ένα χρόνο μετά την αποφοίτησή μου, μετακόμισα στη Δαμασκό για να μάθω αραβικά και ξεκίνησα την πρώτη μου έρευνα ως ανεξάρτητη δημοσιογράφος, ερευνώντας τους ξένους μαχητές που περνούσαν από τη Συρία στο Ιράκ για να πολεμήσουν εναντίον των Αμερικανών. Ήταν η αρχή των πρώτων μου ερευνών γύρω από τη μαύρη αγορά».
Κάπως έτσι, η Marianna βρέθηκε να εξερευνά τις πιο επικίνδυνες αγορές του κόσμου. «Αυτό που οι περισσότεροι δεν ξέρουν είναι ότι οι μαύρες και γκρίζες αγορές αποτελούν πάνω από το 38% της παγκόσμιας οικονομίας», με ενημερώνει. «Οι οικονομολόγοι το αποκαλούν “Hidden Third” και, παρά τον τεράστιο αντίκτυπο που έχει στις ζωές μας, δεν ξέρουμε σχεδόν τίποτα γι’ αυτό. Η εμμονή μου με το θέμα διαρκεί ήδη 20 χρόνια».
Το Trafficked διανύει την πέμπτη του σεζόν και έχει εξελιχθεί σε μια από τις πιο επιτυχημένες παραγωγές του National Geographic. «Κάθε επεισόδιο έχει τη δυσκολία του, υπήρξαν όμως και κάποιες εμπειρίες που με επηρέασαν σε προσωπικό επίπεδο», εξηγεί. «Ένα παράδειγμα είναι το ταξίδι μου στον Νίγηρα για να ερευνήσω την παράνομη εξόρυξη χρυσού και πώς αυτή χρηματοδοτεί την τρομοκρατία, όταν ξαφνικά συνέβη το στρατιωτικό πραξικόπημα. Βρεθήκαμε παγιδευμένοι σε μια χώρα που βυθιζόταν στον πόλεμο! Προσπαθώ πάντα να δείχνω συμπόνια για τους ανθρώπους που παρουσιάζω στο ντοκιμαντέρ, ακόμα και για τους εγκληματίες. Θέλω να καταλάβω την ανθρώπινη πλευρά τους. Το να βρω τα κίνητρά τους είναι πιο σημαντικό από το να τους κρίνω», ομολογεί. Η ίδια πιστεύει ότι σήμερα υπάρχει μια παρανόηση για το τι είναι η δημοσιογραφία. «Για μένα, η δημοσιογραφία έχει να κάνει με την αναζήτηση της αλήθειας. Η αλήθεια για πολλούς από τους κακοποιούς που έχω συναντήσει είναι ότι προέρχονται από δύσκολα περιβάλλοντα. Αυτά τους οδήγησαν στην παρανομία. Το μεγαλύτερο συμπέρασμα από τη δημοσιογραφική μου διαδρομή είναι ότι η ανισότητα οδηγεί τους ανθρώπους σε εγκληματικές επιλογές. Κανείς δεν γεννιέται εγκληματίας. Είναι η έλλειψη ευκαιριών για μια καλύτερη ζωή που οδηγεί κάποιον να γίνει έμπορος ναρκωτικών ή λαθρέμπορος. Δεν λέω ότι δεν υπάρχουν κακοί άνθρωποι, αλλά η πλειοψηφία αυτών που συναντώ είναι άνθρωποι χωρίς άλλη επιλογή για τη ζωή τους. Γιατί ένα 16χρονο παιδί που ονειρεύεται να γίνει οδοντίατρος ρισκάρει τη ζωή του μεταφέροντας κοκαΐνη στα βουνά του Περού; Οι περισσότεροι επιθυμούν να ξεφύγουν, να αλλάξουν ζωή. Έχω ακόμα επαφή με ανθρώπους που άφησαν πίσω τους την παρανομία και τώρα ζουν στη σωστή πλευρά του νόμου, επειδή τους δόθηκε η ευκαιρία που προηγουμένως δεν είχαν», τονίζει.
Αναρωτιέμαι πώς κερδίζει την εμπιστοσύνη των ανθρώπων οι οποίοι εμπλέκονται σε παράνομες ενέργειες ώστε να της ανοίξουν τα χαρτιά τους. «Αυτό είναι το δυσκολότερο κομμάτι της δουλειάς μου», παραδέχεται. «Έχω μια εξαιρετική ομάδα συνεργατών και ξοδεύουμε μήνες, ακόμη και χρόνια προσπαθώντας να πείσουμε ανθρώπους να μας εμπιστευτούν. Πιστεύω ότι όσοι αποφασίζουν να μιλήσουν, το κάνουν για τρεις βασικούς λόγους. Ο πρώτος είναι ο εγωισμός: θέλουν να καυχηθούν για όσα έχουν κάνει. Συχνά, οι ίδιες τους οι οικογένειες δεν ξέρουν τι κάνουν, οπότε αυτή είναι η ευκαιρία τους να το πουν πίσω από μια “μάσκα”. Ο δεύτερος λόγος είναι η ατιμωρησία. Σε μέρη με μεγάλη διαφθορά, όπως η Σιναλόα, κανείς δεν νιώθει ότι θα υποστεί συνέπειες μιλώντας στο National Geographic, ένα πολύ γνωστό brand. Ο τρίτος και πιο σημαντικός είναι η ανθρώπινη ανάγκη για κατανόηση. Στο τέλος της ημέρας, κανείς δεν θέλει να θεωρείται “ο κακός”. Οι περισσότεροι έχουν βαθιά ανάγκη να κάνουν τον κόσμο να καταλάβει γιατί πήραν τον δρόμο της παρανομίας και πώς έφτασαν να ζουν έτσι τη ζωή τους. Εμείς τους δίνουμε αυτή την ευκαιρία. Το πρώτο πράγμα που λέω σε όλους είναι ότι δεν είμαι εδώ για να τους κρίνω. Είμαι εδώ για να καταλάβω γιατί κάνουν ό,τι κάνουν. Νομίζω ότι αυτό βοηθάει πολύ».
Για πολλές γυναίκες που τη θαυμάζουν ως επαγγελματία, η Mariana αποτελεί ένα σύμβολο γυναικείας ενδυνάμωσης. Αυτό που κάνει είναι γεμάτο ρίσκο και ανασφάλεια, και παρά τις συνεχείς προκλήσεις και τα σεξιστικά σχόλια που μπορεί κατά καιρούς να έχει δεχτεί, εκείνη συνεχίζει ακάθεκτη, αποδεικνύοντας την αντοχή της σε έναν κόσμο γεμάτο προκαταλήψεις. «Το να είσαι γυναίκα δεν είναι πάντα πλεονέκτημα. Ζούμε σε έναν σεξιστικό κόσμο», ξεκαθαρίζει. «Ωστόσο, στη δουλειά μου θεωρώ ότι “εκμεταλλεύομαι” τον σεξισμό προς όφελός μου, και αυτό έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα χρήσιμο. Πολλοί συνεντευξιαζόμενοι νομίζουν ότι, ως ξανθιά γυναίκα, θα τους κάνω εύκολες ερωτήσεις. Υποτιμούν τις γυναίκες συνεχώς. Εγώ, λοιπόν, χρησιμοποιώ την προκατάληψη του φύλου υπέρ μου. Επιπλέον, πιστεύω ότι οι γυναίκες, γενικά, έχουμε μεγαλύτερη ενσυναίσθηση από τους άνδρες. Αυτό με βοηθάει σημαντικά στη δουλειά μου, καθώς κάνω τους ανθρώπους να μου ανοιχτούν ευκολότερα». Τη ρωτώ αν έχει ποτέ φοβηθεί για τη ζωή της ή αν έχει νιώσει ότι βάζει σε κίνδυνο την οικογένειά της ως μητέρα και σύζυγος. «Αν και περιπετειώδης από τη φύση μου, δεν είμαι ατρόμητη», ομολογεί. «Οι κοντινοί μου άνθρωποι θα σου πουν ότι είμαι “ανεξέλεγκτη” και απολαμβάνω την αδρεναλίνη. Αυτό δεν σημαίνει, βέβαια, ότι δεν παίρνω αυστηρές προφυλάξεις. Δαπανούμε μήνες στον σχεδιασμό και διασφαλίζουμε ότι όλα γίνονται με τον πιο ασφαλή τρόπο. Καμία ιστορία δεν αξίζει τη ζωή κάποιου. Το λέω αυτό όχι μόνο για τη δική μου ασφάλεια ως μητέρα, αλλά και για την ασφάλεια της ομάδας μου. Παρά τον φόβο, υπερισχύει πάντα μέσα μου η περιέργεια. Ακόμα και σήμερα, δεν μπορώ να πιστέψω ότι πληρώνομαι για να ακολουθώ την περιέργειά μου. Νομίζω πραγματικά ότι έχουμε το καλύτερο επάγγελμα στον κόσμο ως δημοσιογράφοι. Είναι ένα απίστευτο και τεράστιο προνόμιο. Ταξιδεύοντας στα άκρα της κοινωνίας, ξέρω ότι ακόμα και εκεί μπορείς να βρεις ανθρώπους που αξίζουν τη λύτρωση. Αυτό είναι το πολυτιμότερο μάθημα ζωής που έχω αποκομίσει».
* Τα επεισόδια του Trafficked είναι διαθέσιμα στο κανάλι του National Geographic στο YouTube.
