Είναι μια από τις πιο αμφιλεγόμενες προσωπικότητες της ιστορίας. Το όνομά της σφράγισε τον 18ο αιώνα και η αισθητική της δεν έχει πάψει να αναπαράγεται έκτοτε. Η αδυναμία της για τη μόδα της φόρεσε τον χαρακτηρισμό της “Κυρίας της Ύφεσης (Madame Deficit)”, οδηγώντας την μάλιστα στην γκιλοτίνα. Η αρχιδούκισσα από την Αυστρία που έγινε βασίλισσα της Γαλλίας στα 18 της, αποτελεί μέχρι και σήμερα μια από τις επιδραστικότερες φιγούρες της Ευρωπαϊκής ιστορίας κι αυτήν ακριβώς την απήχηση εξερευνά με τη νέα του έκθεση το μουσείο Victoria & Albert.
Η έκθεση για το στυλ της Μαρίας Αντουανέτας που φέρει τον τίτλο “Marie Antoinette Style” και θα διαρκέσει μέχρι τις 22 Μαρτίου του 2026, η πρώτη που γίνεται στο έδαφος του Ηνωμένου Βασιλείου για τη γαλλίδα μονάρχη και μόλις η τρίτη που λαμβάνει χώρα εκτός Γαλλίας, επιχειρεί να ξαναγράψει την ιστορία της ζωής της προκαλώντας μας να σκεφτούμε αν όντως έτρωγε παντεσπάνι.
Τα 250 εντυπωσιακά εκθέματα περιλαμβάνουν ένα από τα προσωπικά της ζευγάρια σατέν πασούμια, πέρλες και διαμάντια από τη συλλογή της, ένα σερβίτσιο και το τελευταίο γράμμα που έγραψε από τη φυλακή, λίγες μέρες προτού πεθάνει σε ηλικία 37 χρονών. Την έκθεση χορηγεί και συνυπογράφει ο Manolo Blahnik, ο οποίος και σχεδίασε τα παπούτσια για την ταινία γύρω από τη ζωή της γαλλίδας μονάρχη σε σκηνοθεσία Sofia Coppola, σχέδια που σήμερα επανακυκλοφορούν μαζί με κάποιες προσθήκες εξ αφορμής της έκθεσης. “Έχω ένα είδος εμμονής μαζί της από τότε που μπορώ να θυμηθώ τον εαυτό μου”, γράφει ο σχεδιαστής στο λεύκωμα της έκθεσης.
Η ιστορία μπλέκεται με την ποπ κουλτούρα, με τον αντίκτυπο της Μαρίας Αντουανέτα σήμερα να υπολογίζεται σε δεκάδες χιλιάδες ευρώ. Ενδεικτικά, το 2020 ένα σατέν παπούτσι που λέγεται πως άνηκε στη συλλογή της πωλήθηκε σε δημοπρασία εντός του παλατιού των Βερσαλλιών για 43.750 ευρώ. Η ταινία της Coppola συνέβαλε δυναμικά στην ανάσταση του θρύλου της, ενώ η αισθητική της εξακολουθεί να εμπνέει συστηματικά τη βιομηχανία της μόδας.
Στις αίθουσες του μουσείου V&A στο νότιο Kensington φορέματα του 18ου αιώνα με υπερμεγέθη φούστες και ντελικάτα κεντήματα συναντούν διακοσμητικά και αντικείμενα καθημερινής χρήσης της βασίλισσας της Γαλλίας. Οι κούκλες που χρησιμοποιήθηκαν για την έκθεση, είναι μικρόσωμες και σχεδόν παιδικές στη μορφή, θυμίζοντάς μας πως η Μαρία Αντουανέτα βρέθηκε στα γαλλικά παλάτια σε ηλικία 14 ετών, όταν και παντρεύτηκε τον Λουδοβίκο ΙΣΤ’.
Ωστόσο, σχεδόν κανένα από αυτά τα φορέματα δεν ανήκει στην ίδια. Τα περισσότερα αποτελούν ρέπλικες, αλλά και ρούχα της περιόδου εκείνης καθώς το στυλ της ήταν το πλέον δημοφιλές. Η curator της έκθεσης, Sarah Grant, σημειώνει “Σχεδόν κανένα ρούχο της δεν επιβιώνει σήμερα. Η ντουλάπα της λεηλατήθηκε και ρημάχτηκε μετά τον θάνατό της”. Το μεγαλύτερο στοίχημα, όπως δηλώνει η ίδια, ήταν να παραμείνει η έκθεση επίκαιρη και να μην χαθεί στην ακαδημαϊκή δίνη της έρευνας και του αρχειακού υλικού. Τα αγαπημένα της υφάσματα, οι διαστάσεις της και οι σιλουέτες που η ίδια προτιμούσε και άθελά της καθιέρωσε, βρίσκονταν όλες στο “βιβλίο της ντουλάπας” της, το οποίο και διασώζεται όπως το συνέταξε η αυλή της το 1782.
Όσα από τα εκθέματα ανήκαν στη βασίλισσα φέρουν το χαρακτηριστικό της μονόγραμμα. Ανάμεσά τους, ένα ντελικάτο μαύρο δαντελένιο κολάρο και μερικά κομμάτια από μια βραδινή της τουαλέτα, η οποία είχε σχεδιαστεί για να λάμπει υπό το φως των κεριών. “Το να έχουμε αυτά τα δύο σωζόμενα πρωτότυπα, μας επιτρέπει να πάρουμε μια γεύση του πόσο εντυπωσιακά και ιδιαίτερα θα ήταν ολοκληρωμένα αυτά τα ρούχα”, τονίζει η Grant.
Εντυπωσιακότερο έκθεμα όλων, στέκει σε περίοπτη θέση το μπροκάρ σατέν νυφικό της με την ασημί κλωστή και τον sculpted κορσέ που μοιάζει να έχει λαξευτεί σε πέτρα. Το κομμάτι αυτό μπορεί να ιδωθεί είτε ως εισαγωγή είτε ως επίλογος στη ζωή της βασίλισσας που κατάλαβε από νωρίς τη δύναμη της μόδας. Από τον θάνατο του συζύγου της και μετά, η Μαρία Αντουανέτα φορούσε αποκλειστικά μαύρα, αψηφώντας μια από τις απαγορεύσεις της εποχής που δεν επέτρεπε να φορεθούν χρώματα σχετιζόμενα με τη μοναρχία. Όμως, το πρωί της 19ης Οκτωβρίου, καθώς οδηγούταν στον θάνατό της, τα μαύρα έδωσαν τη θέση τους σε ένα κατάλευκο πουκάμισο συνδυασμένο με ένα επίσης λευκό μεσοφόρι και φόρεμα. Το καπέλο της έκρυβε από τα βλέμματα του πεινασμένου πλήθους τις εκφράσεις της και την ίδια στιγμή επιβεβαίωνε τη φήμη που η ίδια είχε χτίσει για τον εαυτό της.
Ο Τύπος της εποχής την χαρακτήρισε πόρνη, κακοποιητική απέναντι στα παιδιά, απάνθρωπη και τραχιά. Η ιστορία μπορεί μοναχά να επαναλαμβάνεται ξαναγράφοντας τις σελίδες της από μια διαφορετική σκοπιά. Η Μαρία Αντουανέτα ίσως παραμείνει για πάντα ένα γοητευτικό αίνιγμα. Όπως και να ‘χει, την τελευταία της στιγμή εκείνη διαδήλωσε υπέρ της αθωότητάς της με τον μόνο τρόπο που ήξερε. Μπορεί να μην τάισε το πλήθος παντεσπάνι, σίγουρα όμως τάισε το αδηφάγο βλέμμα του με μια εμφάνιση που θα αποκτούσε τη δική της σελίδα στην ιστορία. Χρησιμοποίησε τη μόδα ως όχημα για να πει όσα ο λαός δεν θα της επέτρεπε. Δίκαια ή άδικα, το τέλος της ήρθε νωρίς, αλλά ο μύθος της κράτησε αιώνια.
