Προς την ελευθερία

«Μπορώ να σας πω ότι μέχρι στιγμής έχουμε εξετάσει αρκετές πτυχές που αφορούν θέματα ίσης μεταχείρισης για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, και οι συνεδριάσεις μας συνεχίζονται. Ο επιδιωκόμενος στόχος είναι, νομίζω, έως το τέλος Ιουνίου να έχουμε καταλήξει σε ένα τελικό σχέδιο πορίσματος προς τον πρωθυπουργό και την κυβέρνηση για την προαγωγή των δικαιωμάτων των ΛΟΑΤΚΙ+. Η κυβέρνηση θα λάβει το πόρισμα και από εκεί και πέρα έγκειται στην πολιτική της βούληση το τι θα πράξει», μου λέει η Μαρίνα Γαλανού. Την ίδια στιγμή, η Στέλλα Μπελιά επισημαίνει ότι βρίσκονται στο σημείο «συγκέντρωσης στοιχείων και προτάσεων για όλα τα πεδία, με κεντρικό και άμεσο στόχο να καταγραφούν οι διακρίσεις και να προχωρήσουμε προς την ισότητα».

Η νομοθεσία για το σύμφωνο συμβίωσης το 2015 και η νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου το 2017 είναι δύο από τα σημαντικότερα βήματα που έχουν γίνει τελευταία στην Ελλάδα για την ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+. «Πράγματι, αυτές οι νομοθεσίες έβαλαν κάποια θεμέλια, ωστόσο ήταν ημιτελείς εάν ο στόχος είναι η ίση μεταχείριση», τονίζει η Μαρίνα Γαλανού. «Ας πούμε, το ζήτημα της παιδοθεσίας ή, έστω, της τακτοποίησης υπαρχόντων παιδιών θα μπορούσε να είχε λυθεί από τότε. Επίσης, η νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου αποτυγχάνει να καλύψει τις πραγματικές ανάγκες των τρανς, καθώς έχει αρκετές περιοριστικές προϋποθέσεις, ενώ πάσχει σε ειδικές προβλέψεις για την κοινότητα. Πέρα όμως από αυτά, η νομοθεσία για την ίση μεταχείριση καλύπτει μόνο τον χώρο της εργασίας, όχι της παιδείας, της υγείας ή της στέγασης. Και ακόμη, στον χώρο της εργασίας όπου καλύπτονται τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα υπάρχει το κενό των θετικών ρυθμίσεων που προβλέπει ο νόμος, όμως στην πράξη δεν υπάρχει εφαρμογή – λ.χ. τα τρανς άτομα εξακολουθούν να είναι αποκλεισμένα από τον χώρο εργασίας. Όλες, ακόμη, οι έρευνες δεικνύουν ότι τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα στη χώρα μας σε μεγάλο ποσοστό δηλώνουν ότι δεν αισθάνονται ασφαλή, και αυτό αποδεικνύεται καθώς οι εκθέσεις του Δικτύου κατά της Ρατσιστικής Βίας δείχνουν ότι τα ποσοστά ρατσιστικών πράξεων κατά ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων είναι ιδιαίτερα υψηλά. Επίσης, όταν διεθνείς οργανισμοί έχουν χαρακτηρίσει βασανιστήρια τις χειρουργικές επεμβάσεις στα intersex βρέφη και καλούν τα κράτη να τις απαγορεύσουν, όταν ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει αφαιρέσει από τους ταξινομητικούς καταλόγους ψυχικών διαταραχών τις έννοιες που σχετίζονται με την ταυτότητα φύλου, η χώρα μας δεν μπορεί να κωφεύει. Είναι πολλά τα ζητήματα στα οποία πρέπει να ανταποκριθεί η ελληνική πολιτεία, τα οποία θα χρειαζόμασταν ώρες να συζητάμε, συμπεριλαμβανομένης της επέκτασης του οικογενειακού δικαίου για τα ΛΟΑΤΚΙ+ ζευγάρια». Για τον Απόστολο Καραμπαΐρη, τα θέματα της εκπαίδευσης και της γονεϊκότητας ξεχωρίζουν στην ατζέντα των διεκδικήσεων, ενώ η Στέλλα Μπελιά μού λέει ότι εξετάζεται ακόμα το αίτημα εξωδικαστικής διαδικασίας για τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου. «Ο νόμος υπάρχει, αλλά, καθώς οι τρανς βιώνουν αποκλεισμό από την εργασία, δεν τους βοηθάει μια χρονοβόρα διαδικασία με δυσβάσταχτο οικονομικό κόστος», τονίζει.

«Το ότι μιλάμε για συντροφικότητα όταν θέλουμε να αναφερθούμε στα ΛΟΑΤΚΙ+ ζευγάρια και όχι για συζύγους, όπως όταν αναφερόμαστε σε straight ζευγάρια, από μόνο του δεικνύει την άνιση μεταχείριση», τονίζει η Μαρίνα Γαλανού. «Παιδιά που μεγαλώνουν με ΛΟΑΤΚΙ+ ζευγάρια παραμένουν ξεκρέμαστα εάν συμβεί κάτι στον βιολογικό γονέα, καθώς το έτερο πρόσωπο δεν έχει κανένα δικαίωμα». Η Στέλλα Μπελιά επισημαίνει ότι οι ΛΟΑΤΚΙ+ άνθρωποι «δημιουργούμε, κόντρα στο στερεότυπο, μακροχρόνιες συντροφικές σχέσεις και πολλοί μεγαλώνουμε τα παιδιά μας. Με το σύμφωνο συμβίωσης τα ομόφυλα ζευγάρια συνιστούν οικογένεια. Αφού, λοιπόν, ο νομοθέτης αναγνωρίζει τη δυνατότητα στα ομόφυλα ζευγάρια να έχουν οικογενειακή ζωή, η μη αναγνώριση του δικαιώματος να γίνουν από κοινού γονείς προσβάλλει τον πυρήνα του δικαιώματος στην οικογενειακή ζωή και ταυτόχρονα στερεί δικαιώματα από τα παιδιά μας». «Είναι οι ήδη υπάρχουσες οικογένειες που πιέζουν για την αναγνώρισή τους, σε αντίθεση με την εντύπωση που επικρατεί σε διάφορους κύκλους ότι οι gay και οι λεσβίες θα αρχίσουν να κάνουν παιδιά άπαξ και τους αναγνωριστεί η από κοινού γονεϊκότητα», ξεκαθαρίζει ο Απόστολος Καραμπαΐρης.

Το 2019, το 76% των πολιτών της ΕΕ πίστευαν ότι οι λεσβίες, οι ομοφυλόφιλοι και οι αμφιφυλόφιλοι πρέπει να έχουν ίσα δικαιώματα με τους ετεροφυλόφιλους, έναντι 71% το 2015. Ωστόσο, το ποσοστό των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων που αισθάνθηκαν ότι υπέστησαν διακρίσεις το 2019 ήταν 43%, έναντι 37% το 2012. Σε αυτό το πλαίσιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε τον περασμένο Νοέμβριο την Πρώτη Στρατηγική για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ σε άξονα χρόνου 2020-2025. Ρωτώ τους συνομιλητές μου ποια εκτιμούν ότι είναι τα σημαντικότερα σημεία αυτής της στρατηγικής αναφορικά με τους επιδιωκόμενους στόχους και σε τι βαθμό πιστεύουν ότι θα ενσωματωθούν σε εθνικό επίπεδο. «Στόχος αυτής της στρατηγικής, μεταξύ άλλων, είναι η αναγνώριση της ομόφυλης συντροφικότητας και γονεϊκότητας σε όλη την Ένωση, αλλά μόνο όσον αφορά την ελευθερία μετακίνησης και εγκατάστασης – που είναι ευρωπαϊκή αρμοδιότητα. Πρακτικά αυτό θα σημαίνει ότι, αν ένας μη Ευρωπαίος πολίτης αναγνωρίζεται ως σύζυγος ή ως τέκνο ενός Ευρωπαίου πολίτη σε ένα κράτος-μέλος, τότε θα έχει το δικαίωμα να μετακινηθεί και να εγκατασταθεί σε οποιοδήποτε άλλο κράτος-μέλος μαζί με τον σύζυγο ή τον γονέα του αντίστοιχα, ακόμα κι αν ο γάμος ή η συγγένειά του δεν αναγνωρίζεται εκεί. Αυτό, κατά τη γνώμη μου, είναι ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία της πρωτοβουλίας. Πέρα από τις έννομες συνέπειες, η κίνηση αυτή έχει μεγάλο πολιτικό βάρος. Ας μην ξεχνάμε ότι ήρθε ως απάντηση στην υπαναχώρηση που παρατηρείται σε ορισμένα κράτη-μέλη της Ανατολικής Ευρώπης –Ουγγαρία, Πολωνία, Βουλγαρία– όσον αφορά τα δικαιώματα ΛΟΑΤΚΙ+. Η Ευρωπαϊκή Ένωση για άλλη μία φορά, όπως σε πολλούς άλλους τομείς, λειτουργεί ως φάρος και δείχνει τον δρόμο συμπαρασύροντας τα κράτη-μέλη», λέει ο Απόστολος Καραμπαΐρης.

Και οι τρεις συμφωνούν ότι τα τρανς άτομα είναι τα συχνότερα θύματα κακομεταχείρισης από ολόκληρο το φάσμα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας. «Σε πρόσφατη έρευνα, εργοδότες ρωτήθηκαν από ποια υποομάδα δεν θα προσλάμβαναν ποτέ. Οι τρανς βρίσκονται στην τελευταία θέση, πίσω από μετανάστες, πρόσφυγες, gay, λεσβίες, Ρομά κ.ά. Τα ποσοστά βίας και διακρίσεων κατά των τρανς, όπως δείχνουν οι εκθέσεις του Δικτύου κατά της Ρατσιστικής Βίας, φτάνουν στο 20% ανάμεσα στις υπόλοιπες μειονότητες συνολικά», παρατηρεί η Μαρίνα Γαλανού. «Ο αποκλεισμός που βιώνουν στην εκπαίδευση και στην εργασία, αλλά και οι μάχες που πρέπει να δίνουν καθημερινά για τα αυτονόητα στην πρόσβασή τους στην υγεία, στην εύρεση στέγης, στην παροχή υπηρεσιών κ.λπ., τους κάνουν “πρωταθλητές” στις διακρίσεις», τονίζει η Στέλλα Μπελιά.

Ο Θανάσης Κανελλόπουλος, ψυχίατρος Παιδιών και Εφήβων, παρατηρεί ότι οι σημερινοί έφηβοι στη χώρα μας –και οι οικογένειές τους– είναι πιο έτοιμοι να απευθυνθούν σε έναν ειδικό όταν εκδηλώσουν συμπτώματα δυσφορίας φύλου, σε σχέση με την εσωστρέφεια που υπήρχε δέκα χρόνια πριν. Στο Κέντρο Εφηβικής Ιατρικής του Νοσοκομείου Παίδων «Αγία Σοφία» λειτουργεί εδώ και τρία χρόνια ειδικό ιατρείο δυσφορίας φύλου, που δέχεται παιδιά και εφήβους που εκδηλώνουν την επιθυμία να επαναπροσδιορίσουν το φύλο τους. «Ο μέσος όρος ηλικίας των εφήβων που παρακολουθούμε ξεκινά να εκδηλώνει αυτή την επιθυμία γύρω στα 14», λέει ο κ. Κανελλόπουλος. «Είναι πολύ σημαντικό να εξετάσουμε ότι πρόκειται όντως για δυσφορία φύλου και όχι για κάποια άλλη ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή ή ανισορροπία στις ορμόνες. Όσοι απευθυνθούν στο γραφείο θα βρουν μια έμπειρη ομάδα από ψυχολόγους, παιδοψυχιάτρους, ψυχιάτρους ενηλίκων και παιδιάτρους-αναπτυξιολόγους που θα βοηθήσουν το άτομο και τους δικούς του σε όλα τα στάδια της μετάβασης».

«Ένα σημαντικό σήμα που στέλνει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας είναι ότι από το 2022 παύει να συγκαταλέγει τη δυσφορία φύλου στις διαγνώσεις ψυχικής υγείας και εντάσσεται σε αυτές της σωματικής υγείας», παρατηρεί ο Γιώργος Μπασδάνης, ψυχίατρος με έδρα το Λονδίνο. Η εμπειρία που αποκόμισε έναν χρόνο από την πρακτική του σε μία από τις επτά κλινικές μετάβασης φύλου της Αγγλίας είναι πολύτιμη και, όπως συμπεραίνει, «η κοινωνική μετάβαση πρέπει να προηγείται της φυλομετάβασης. Στους ασθενείς μας λέμε ότι πολύ πριν από την εγχείρηση ή την ορμονοθεραπεία είναι σημαντικό να προσαρμόσουν την κοινωνική τους ζωή με βάση το φύλο που θέλουν να προσδιορίζονται. Αυτό μπορεί να ξεκινήσει από τα πολύ μικρά πράγματα, όπως τα ρούχα που φορούν ή οι αντωνυμίες με τις οποίες ζητούν να τους απευθύνονται». Παρότι θα πίστευε κανείς ότι το σύστημα υγείας της Αγγλίας τρέχει με ταχύτερους ρυθμούς σε σύγκριση με το ελληνικό, ο κ. Μπασδάνης ξεκαθαρίζει ότι κι εκεί οι αναμονές για να κάνει κάποιος αλλαγή φύλου είναι τεράστιες και φτάνουν τους 36 μήνες από τη στιγμή που θα ξεκινήσει η διαδικασία. Φυσικά, ο κοινωνικός περίγυρος είναι πιο ανοιχτός σε σύγκριση με τον ελληνικό, τροφοδοτώντας τα άτομα με αποδοχή και στήριξη. «Είναι σημαντικό να καλλιεργήσεις ένα περιβάλλον ασφάλειας στα άτομα που μπαίνουν σε αυτή τη διαδικασία, και αυτό ξεκινάει από τα πολύ βασικά. Να σκεφτείτε, τα καρτελάκια που φοράμε με το ονοματεπώνυμό μας φέρουν από κάτω μια επεξήγηση των αντωνυμιών με τις οποίες επιθυμούμε να προσδιοριζόμαστε. Είναι ένα βήμα προόδου που έχουν υιοθετήσει αρκετά εργασιακά περιβάλλοντα εδώ στην Αγγλία, ώστε να καλλιεργούν το κλίμα της αποδοχής». Ένα ακόμα ζητούμενο των μελών της Επιτροπής για την Εθνική Στρατηγική της Ισότητας, με επικεφαλής τον πρώην πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, καθηγητή της Νομικής Αθηνών Λίνο-Αλέξανδρο Σισιλιάνο, είναι η αναγκαιότητα χρήσης µη σεξιστικής γλώσσας στον δηµόσιο λόγο. «Όσο δεν κατανοούμε την αναγκαιότητα χρήσης μη σεξιστικού λόγου, τόσο περισσότερο ο λόγος μας θα διαιωνίζει στερεότυπα. Το συνειδητοποιήσαμε με άσχημο τρόπο με το κύμα αποκαλύψεων σεξουαλικής βίας το τελευταίο διάστημα. Η αρχή μπορεί να γίνει από δημόσιους φορείς, αλλά και από τα ΜΜΕ και τις διαδικτυακές πλατφόρμες που διαμορφώνουν γλωσσικές τάσεις», λέει ο Απόστολος Καραμπαΐρης. Από την άλλη, η Στέλλα Μπελιά πιστεύει ότι το ξέσπασμα του ελληνικού #MeToo είναι «ένα ενθαρρυντικό κίνημα που μπορεί να ενδυναμώσει και μέλη της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας να προχωρήσουν σε καταγγελίες, κάτι που δεν γίνεται με μεγάλη ευκολία, ακριβώς για τους ίδιους λόγους που δεν γίνονται εύκολα καταγγελίες από τις γυναίκες». «Το πρόβλημα της έμφυλης βίας είναι πολύ βαθύτερο», συμπληρώνει η Μαρίνα Γαλανού. «Δεν αρκούν οι λεκτικές διατυπώσεις ενθάρρυνσης από την πολιτεία. Πρέπει να ληφθούν μέτρα που να διασφαλίζουν ότι τα θύματα θα μπορούν να καταγγέλλουν χωρίς να αντιμετωπίζουν πιθανές διώξεις».

«Τίποτε δεν είναι πιο πολύτιμο από ένα περιβάλλον υποστήριξης και αγάπης. Αυτό έχουν ανάγκη τα νεαρά παιδιά», συνεχίζει η Μαρίνα Γαλανού. «Το να ανακαλύπτεις μια ετερότητα δεν είναι εύκολο στην εφηβεία, αλλά ευτυχώς, σε αντίθεση με τη δική μου εφηβική ηλικία, η πληροφορία φτάνει άμεσα στα νέα παιδιά», συμπληρώνει η Στέλλα Μπελιά. Ο δρόμος για την ισότητα στην Ελλάδα έχει ανοίξει για τα καλά. Τα εμπόδια είναι πολλά, αλλά αυτό που λάμπει στο βάθος είναι ευθύνη όλων μας να κατακτηθεί.

Διαβάστε επίσης | Τα σώματα των γυναικών δεν ξαποσταίνουν