Το 1990, δεν ήταν λίγες οι γυναίκες που καθηλώθηκαν στη μεγάλη οθόνη, βλέποντας με δάκρυα στα μάτια τον Patrick Swayze να παρακολουθεί ως φάντασμα τη ζωή της αγαπη- μένης του, Demi Moore. Η ταινία λεγόταν Ghost (Αόρα- τος εραστής). Η ιστορία είναι λίγο πολύ γνωστή. Ο ήρωας δολοφονείται, αλλά το πνεύμα του παραμένει στο σπίτι της συντρόφου του, για να την προστατεύει από τυχόν κινδύ- νους. Η αγάπη του είναι τόσο μεγάλη, ώστε ούτε ο θάνατος μπορεί να τους χωρίσει. Ένας ακόμα από τους μεγάλους έρωτες που στοιχειώνουν το κινηματογραφικό ασυνείδητο.
Όμως οι λέξεις «φάντασμα» και «στοιχειό» έρχονται πλέον και με έναν άλλο τρόπο στην επικαιρότητα. Ακούω, από γυναίκες κυρίως, ότι βιώνουν δύο φαινόμενα-πα- ραλλαγές του φαντάσματος: το λεγόμενο ghosting και το παρεμφερές haunting. Και τα δύο σχετίζονται με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και βρίσκονται στον αντίποδα του «στοιχειού» της παραπάνω ταινίας. Εν τάχει, θα λέγαμε ότι και τα δύο συνδέονται με την απόρριψη.
Στην πρώτη περίπτωση, ενώ υπάρχει επικοινωνία ανάμεσα σε δύο ανθρώπους, με ζωηρό μεταξύ τους ερω- τικό –κυρίως– ενδιαφέρον, ο ένας ξαφνικά εξαφανίζεται. Αποσύρει τον εαυτό του, δεν κάνει κανένα σχόλιο και, ενώ μπορεί η άλλη πλευρά να συνεχίζει να παρακολουθεί κάποια διαδικτυακή δραστηριότητά του, εντούτοις εκείνος συμπεριφέρεται σαν να μην τον/τη γνώρισε ποτέ.
Η δεύτερη συνθήκη είναι παρόμοια, μόνο που ανά τακτά χρονικά διαστήματα ή και αραιότερα αυτός που εξαφανίζεται επανεμφανίζεται χωρίς πρόβλημα, διεκδι- κώντας πάλι το μερίδιό του στο φλερτ –και όχι μόνο– σαν να μην τρέχει τίποτα. Παλιά, θα μου πείτε, δεν συνέβαι- ναν αυτά; Δεν υπήρχαν οι λεγόμενες «χυλόπιτες», που «σερβίρονταν» με τον ίδιο ή και πιο άγριο τρόπο; Φυ- σικά. Οι ερωτικές ιστορίες είναι γεμάτες απογοήτευση, πόνο, εγκατάλειψη ή, απλώς, ανεξήγητη απόρριψη. Το ενδιαφέρον όμως εδώ σχετίζεται με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, διότι, όπως έλεγε και ο Marshall McLuhan, «το μέσο είναι το μήνυμα».
Είναι γεγονός ότι πολλοί κοινωνιολόγοι, όπως ο Zygmunt Bauman, έχουν αποκαλέσει αυτούς που γεννή- θηκαν μετά τα μέσα της δεκαετίας του ’70 «ρευστή γενιά». Και αυτό γιατί το διαδίκτυο εισήλθε από νωρίς στη ζωή τους και καθόρισε τον τρόπο που επέλεγαν να ζήσουν ση- μαντικά της κεφάλαια. Η εργασία, η φιλία, οι κοινωνικές σχέσεις, η πληροφόρηση, η γνώση, το φλερτ, ο έρωτας, ακόμα και το σεξ επικοινωνούνταν μέσα από την εκάστο- τε πλατφόρμα. Είτε πρόκειται για το Facebook είτε για το Τinder ή άλλα, ο νέος άνθρωπος αισθάνεται ασφαλής να «κυκλοφορήσει» στα σοκάκια του σκοτεινού και απρόσω- που μέσου, εκθέτοντας πολύ προσωπικά του στοιχεία. Για να φτάσουμε δηλαδή στο ghosting, έχουμε περάσει έστω και για λίγο από τη διαδικασία του φλερτ ή της φαντασί- ωσης μιας σχέσης μέσα από το διαδίκτυο. Ο άνθρωπος, περνώντας μεγάλο μέρος της ημέρας του εκεί μέσα –χρη- σιμοποιούμε τοπικά επιρρήματα σε έναν μη τόπο–, θεωρεί αυτονόητο ότι θα βιώσει και τις τεράστιες συγκινήσεις που αναζητά. Προσωπικές φωτογραφίες, εκτεθειμένα μέρη του σώματος, πολύ γρήγορες αποκαλύψεις, ιδιωτικές πληρο- φορίες, ακόμα και σεξ με το πάτημα των πλήκτρων επι- διώκουν και απολαμβάνουν οι ρευστοί κάτοικοι της σύγ- χρονης διαδικτυακής Βαβέλ. Και εκεί, φυσικά, θα έρθουν και οι απογοητεύσεις. Διότι, ενώ οι τύποι ανθρώπων είναι διαχρονικά ίδιοι, το μέσο ευνοεί και παρασύρει στο ταχύ- τατο ξεγύμνωμα και στην επίσης τάχιστη εξαφάνιση. Χω- ρίς κόπο και κόστος. Επειδή το ghosting προκύπτει από τη χρήση του μέσου και τις δυνατότητες που δίνει στην αν- θρώπινη αφέλεια, αλλά και στον κορεσμό που προκαλεί.
Ο χρόνος στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, άρα και στις σχέσεις που δημιουργούνται εκεί μέσα, κυλά πολύ διαφορε- τικά από τον πραγματικό. Ενώ κάποιος θα χρειαζόταν μερικά ραντεβού, συζητήσεις, ανταλλαγή βλεμμάτων, τη μυρωδιά του άλλου, ακόμα και την παρατήρηση μερικών λεπτών, αλλά σημαντικών στοιχείων, όπως το να έχει ένας άνδρας την έγνοια να συνοδεύει μια γυναίκα το βράδυ σπίτι της για να «δέσει» λίγο το αίσθημα, εδώ τέτοιες δυνατότητες δεν δί- νονται. Διαδικτυακά, μέσα σε μία νύχτα δημιουργούνται συ- ναισθήματα, γιγαντώνονται οι φαντασιώσεις και οι επιθυμίες, όπως και η ψευδαίσθηση ότι, επειδή κάποιος απάντησε γρή- γορα και γλυκά σε ένα μήνυμα, σημαίνει ότι τον γνωρίζουμε και τον εμπιστευόμαστε. Και, φυσικά, πολύ συχνά ακολουθεί μια ήττα που απογοητεύει ή στοιχειώνει αυτόν που την υφί- σταται. Ακριβώς επειδή υπάρχει ταχύτητα, εγγύτητα και έντα- ση, τα συναισθήματα γιγαντώνονται. Γι’ αυτό και η απογοή- τευση βιώνεται κυρίως από τους νεαρότερους ανθρώπους με μεγαλύτερο θυμό ή θλίψη.
Στην εποχή της ρευστής διαδικτυακής εποχής ολό- κληρος ο άνθρωπος δεν υπάρχει. Μόνο οι κατακερματι- σμένες ανάγκες, που ζητούν κάλυψη. Κάθε φορά λοιπόν που προχωράμε με βάση τις ανάγκες μας και όχι με τον άνθρωπο που συναντάμε ή αυτόν που είμαστε, τότε είναι πολύ πιθανό το ενδεχόμενο να υποστούμε, αλλά και να λειτουργήσουμε ως φαντάσματα, ως στοιχειά. Διότι δεν εί- ναι ο άλλος που απορρίπτουμε ή μας απορρίπτει, αλλά οι ανάγκες που αλλάζουν, όπως οι υψηλές ταχύτητες της γρήγορης σύνδεσης που εγκαταστήσαμε στο σπίτι μας.
*Η Μαριαλένα Σπυροπούλου είναι συγγραφέας και ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεύτρια.
Δημοσιεύθηκε στο τεύχος Ιουλίου της Vogue Greece.
