Μπαλαρίνες ή Mary Jane; Ένα μάθημα μόδας μέσα από την τέχνη του χορού

Από το μπαλέτο στο φλαμένκο      

Μπορεί οι μπαλαρίνες να είναι εμπνευσμένες από τις πουέντ, ωστόσο δεν ήταν εξαρχής τόσο ανάλαφρα και λειτουργικά τα χορευτικά παπούτσια – αντίθετα, είχαν τακούνι. Για την ιστορία να πούμε ότι το μπαλέτο με τη μορφή που το γνωρίζουμε γεννήθηκε στην Αναγεννησιακή Ιταλία τον 15ο αιώνα στις τάξεις των αριστοκρατών, για να επεκταθεί σιγά-σιγά στη γαλλική αυλή όπου απέκτησε και τους βασικούς του κανόνες χάρη στη ίδρυση της Academie Royale de Dance από τον Λουδοβίκο ΙΔ’ τον 17ο αιώνα – το 1661 για την ακρίβεια. Η εξέλιξή του από ερασιτεχνική δραστηριότητα σε επάγγελμα και η δημιουργία σκηνών όπου δίνονταν παραστάσεις συνέβαλε στη δημοφιλία και στην εξαγωγή του σε άλλες χώρες, φτάνοντας μέχρι τη Ρωσία τον 18ο αιώνα, όπου έφτασε στο απόγειό του τον 19ο λόγω της σημαντικής στήριξης του τσαρικού καθεστώτος. Ήταν τόση δε η απήχησή του, ώστε παρά την κοσμογονία που έφερε η Ρωσική Επανάσταση το 1917, να διασωθούν τα μπαλέτα Bolsoi και Kirov (αρχικά Αυτοκρατορικό Ρώσικο Μπαλέτο ή Mariinsky). 

Αυτή η ιστορική συγκυρία βοήθησε να επιστρέψει το μπαλέτο στη Γαλλία, μέσω του εμιγκρέ κριτικού τέχνης Sergei Diaghilev, ο οποίος ίδρυσε τα Ballet Russes, με συμπατριώτες του χορευτές που εγκατέλειψαν τη χώρα τους. 

Σε αυτή τη μακρά περίοδο εξελίχθηκε όχι μόνο η τέχνη του χορού αλλά και η ενδυμασία των χορευτών. Τα παπούτσια, που αρχικά δεν επέτρεπαν ευελιξία στην κίνηση, έγιναν πιο λειτουργικά στα μέσα του 18ου αιώνα, όταν η Marie Camargo του Μπαλέτου της Όπερας του Παρισιού φόρεσε πρώτη ίσια και μαλακά παπούτσια. Όχι όμως τόσο αποτελεσματικά στα άλματα, κίνηση την οποία διευκόλυνε ο χορευτής και χορογράφος Charles Didelot το 1795, επινοώντας μια ιπτάμενη μηχανή που ανασήκωνε τους χορευτές από το έδαφος για να σταθούν στις μύτες των ποδιών τους. Ακολούθησαν η πρώιμη πουέντ με λεπτή σαν χαρτί σόλα και σατέν που φόρεσε η Marie Taglioni το 1832, αυτή με την επίπεδη σόλα στο μπροστινό μέρος της Ιταλίδας Pierina Legnani στα τέλη του 19ου αιώνα και η πιο ενισχυμένη της Pavlova που περιγράψαμε παραπάνω. 

Αν όμως το τακούνι εξέλιπε από το μπαλέτο, διατηρήθηκε στο ισπανικό φλαμένκο, χορευτικό είδος που προέκυψε από το συνδυασμό ανδαλουσιανής, αραβικής, σεφαραδίτικης και τσιγγάνικης κουλτούρας και άνθισε στο περιθώριο και όχι στους κόλπους της αριστοκρατίας. Δυναμικός και αισθησιακός χορός, εκτελείται με κοφτές κινήσεις και χτύπημα των ποδιών στο πάτωμα, γι’ αυτό και τα παπούτσια δένουν σφιχτά στον αστράγαλο και έχουν το χαρακτηριστικό μεσαίου ύψους τακούνι με την ελαφρά καμπύλη στο πίσω μέρος που λέγεται και «κουβανέζικο» – άγνωστο για ποιον λόγο, αφού συναντάται από την Περσία του 9ου αιώνα μέχρι τη Γαλλία του 1600. (Με παραλλαγές αυτών των τακουνιών διάσημα έχουν γίνει τα Beatle shoes στα 60s, παραγγελία των «σκαθαριών» στους ειδικευμένους σε παπούτσια χορού Anello & Davide, αλλά και αυτά που φορούσε ο John Travolta στην ταινία Saturday Night Fever, 1977). 

Τα ίδια παπούτσια φορούν και οι χορευτές του νοτιοαμερικάνικου τάνγκο, που γεννήθηκε στα τέλη του 19ου-αρχές του 20ου αιώνα και αποτελεί συνδυασμό ανδαλουσιανού, αφρικανικού και ιταλικού κατά κύριο λόγο ιδιώματος με πολύ αυτοσχεδιασμό και έχει πολλά κοινά με το φλαμέγκο, όπως τις κοφτές κινήσεις και τον αισθησιασμό. Γρήγορα κατέκτησε την Ευρώπη και τη βόρεια Αμερική, αναβαθμιζόμενο αφού αγαπήθηκε από την αστική τάξη και την αριστοκρατία, ενώ μεταξύ ’35 και ’55 ήταν η χρυσή εποχή του. 

Λίγα χρόνια νωρίτερα, στη δεκαετία του ’20, αυτό το σχέδιο παπουτσιών με το μεσαίο τακούνι και την μπαρέτα, αλλά και τo πολύ κοντινό του μοντέλο με το όνομα Τ-strap Heels, ταυτίστηκε με το κίνημα των Flapper girls στην Αμερική. Δυναμικές εκπρόσωποι του γυναικείου κινήματος, δρούσαν εκτός του αποδεκτού κοινωνικού πλαισίου, είχαν ανεξάρτητο πνεύμα και ιδιαίτερο στυλ, χαρακτηριστικό του οποίου ήταν τα κοντά καρέ μαλλιά, τα μικρά καπέλα, το έντονο μακιγιάζ και το απελευθερωμένο, χωρίς κορσέδες ντύσιμο με δάνεια από την ανδρική γκαρνταρόμπα. Παράλληλα οδηγούσαν, κάπνιζαν, κατανάλωναν αλκοόλ -εν μέσω της ποτοαπαγόρευσης- χόρευαν υπό τους ήχους της τζαζ, απολάμβαναν τη σεξουαλικότητά τους. Εξαίρετη απεικόνιση αυτής της εποχής είναι η ταινία The Great Gatsby, βασισμένη στο ομώνυμο βιβλίο του F. Scott Fitzgerald, που μεταφέρθηκε δύο φορές στον κινηματογράφο: με τον Robert Redford και τη Mia Farrow το 1974, τον Leonardo DiCaprio και τη Carey Mulligan, το 2013. 

Παπούτσια με ονοματεπώνυμο

Αναφερθήκαμε παραπάνω στα Mary Jane, τα γοβάκια με την μπαρέτα που στην ενήλικη εκδοχή τους μοιάζουν με τα παπούτσια του φλαμένκο και του τάνγκο. Γιατί όμως λέγονται έτσι; Πολύ απλά, γιατί δανείστηκαν το όνομά τους από ένα κορίτσι. Όχι ζωντανό αλλά χάρτινο, ηρωίδα του κόμικ Baster Brown που δημιούργησε το 1902 στις Ηνωμένες Πολιτείες ο πρωτοπόρος του είδους Richard F. Outcault. Το καθωσπρέπει αυτό αγοράκι με την αγγελική εμφάνιση και τον σκανδαλιάρικο χαρακτήρα είχε πιστό σύντροφο τον σκύλο του, Tige, και μια φιλενάδα, τη Mary Jane. Και οι δύο φορούσαν τα γνωστά παπουτσάκια με την μπαρέτα, που φορούσαν όλα τα παιδάκια -και κυρίως τα αγοράκια- στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα, και συνεχίζουν να τα φορούν μέχρι σήμερα. 

Ήταν το 1904 όταν η αμερικάνικη Brown Shoe Company με έδρα το Μιζούρι αγόρασε για 200 δολάρια το δικαίωμα να χρησιμοποιήσει εμπορικά τους χάρτινους χαρακτήρες του Outcault, ο οποίος πούλησε αντίστοιχα δικαιώματα σε πάνω από διακόσιες εταιρείες. Ωστόσο, η ιδέα της υποδηματοποιίας να προσλάβει ηθοποιούς που υποδύονταν τους ήρωες περιοδεύοντας σε θέατρα και καταστήματα την έκανε την πιο γνωστή μάρκα με τους συγκεκριμένους χαρακτήρες στην Αμερική, κατοχυρώνοντας και το όνομα της Mary Jane στο μοντέλο που θα έγραφε ιστορία ως παιδικό αρχικά και γυναικείο στη συνέχεια. Τα έχουμε δει πολλές φορές να συμπληρώνουν εμφανίσεις κινηματογραφικών αστέρων, όπως της Shirley Temple ως παιδί θαύμα του Χόλιγουντ στo Baby, Take a Bow (1934) -η οποία ενέπνευσε την ηρωίδα της ταινίας του William Klein Qui êtes vous, Polly Maggoo? (1966), που την υποδυόταν η Dorothy Mac Gowan, να τα συνδυάσει με λευκά καλτσάκια- ή της σταρ του βωβού κινηματογράφου και επιτομής του στυλ Flapper, Louise Brooks, στα 20s. Στη μόδα, μια από τις πιο ενδιαφέρουσες προσεγγίσεις ήταν αυτή της Mary Quant στη δεκαετία του ’60, με την Twiggy και την Jean Shrimpton, μεταξύ άλλων, να φορούν διαφορετικές εκδοχές των Mary Jane, εισάγοντάς τα για τα καλά στον κόσμο των ενηλίκων.        

Σας αρέσει να διαβάζετε για την ιστορία της μόδας από την ομάδα της Vogue; Πατήστε στο fashion history και ανακαλύψτε περισσότερα.