Δημήτρης Παπαϊωάννου: «Τώρα, ας πούμε, ρωτάω τον εαυτό μου: Τι 60άρης θες να είσαι;»

Τον Χάρη τον γνώρισα πρώτη φορά στον Λευτέρη Βογιατζή και εξαρχής με ενδιέφερε η περίπτωσή του. Στην κηδεία του Λευτέρη, βρήκα στα δάκρυά του κάτι σαν συγγένεια. Συναντηθήκαμε ξανά πέρυσι τα Χριστούγεννα, όταν ήρθε να δει τον Εγκάρσιο Προσανατολισμό, και έμοιαζε η στιγμή ώριμη να δοκιμάσουμε να κάνουμε κάτι μαζί. Μπήκαμε στο στούντιο με στόχο να φτιάξω ένα έργο γι’ αυτόν και κάποια στιγμή ζήτησα τη βοήθειά του για να χτίσω τον ρόλο μου και να ολοκληρώσω το ΙΝΚ. Όταν ξεκινήσαμε, συνειδητοποίησα πόσο υπέροχος είναι μέσα στον ρόλο που έχτιζα για μένα.

Είναι εύκολο να μοιράζεστε έναν τόσο προσωπικό ρόλο με κάποιον άλλο;

Δεν μπορούσα ποτέ να φανταστώ ότι θα μοιραστώ με κάποιον άλλο κάτι που φτιάχνω για μένα. Το ΙΝΚ είναι βαθειά προσωπικό. Ήταν, όμως, τόσο εντυπωσιακός ο τρόπος με τον οποίο ο Χάρης βούτηξε μέσα στο σύμπαν μου και δάγκωσε τον ρόλο κατευθείαν στην καρδιά, που ειλικρινά ήθελα να το μοιραστώ με το κοινό. Θα τον δείτε στις πέντε από τις επτά επιπρόσθετες παραστάσεις στο Μέγαρο και μετά θα κάνουμε παρέα την παγκόσμια περιοδεία, όπου θα παίζουμε ποτέ εγώ ποτέ εκείνος, γιορτάζοντας την καλλιτεχνική μας φιλία.

Στις φωτογραφίες σας βλέπω να κρατάτε ένα χταπόδι…

Στην Κατάληψη το ’92 είχα κάνει μια παράσταση που λεγόταν Σαπφώ. Ήταν η πιο weird και queer παράσταση της ζωής μου. Έπαιζα τη λεσβία ποιήτρια, η οποία σε κάποια σκηνή αγόραζε από έναν ψαρά ένα χταπόδι και, όπως εκείνος άρχιζε να το χτυπάει, εκείνη πάθαινε μια οργασμική έξαψη με τον ρυθμό. Τρέχα γύρευε! Από μικρός θυμάμαι ότι το χτύπημα του χταποδιού και η γλοιώδης υφή του μου γεννούσαν, περιέργως, κάτι σεξουαλικό, ένα στοιχείο που ταίριαξε με το έντονα υγρό τοπίο της παράστασης.

«ΙΝΚ» θα πει «μελάνι». Το μελάνι του χταποδιού χάρισε και τον τίτλο στο έργο;

Ναι. Ένα όνομα που έδωσε ο μεγαλοφυής φίλος μου Άγγελος Μέντης. Επειδή το έργο μοιάζει σαν ένα σκοτεινό τραγούδι για την επιθυμία, ο Άγγελος σκέφτηκε ότι αυτή η παράσταση είναι σαν να παίρνει την επιθυμία για να τη μεταμορφώσει σε πνευματικό πόνημα, με την ίδια λογική που παίρνεις το μελάνι από ένα χταπόδι σαν ένα μαύρο σπέρμα, για να το μετατρέψεις σε ζωγραφική ή λόγο. Με λίγα λόγια, να γεννήσεις το πνεύμα από την ύλη.

Βλέποντάς σας στο μικρό βίντεο του ΙΝΚ, αντιμέτωπο με έναν πολύ νεαρό χορευτή, σαν να φτιάχνετε επί σκηνής ένα ονειρικό – εφιαλτικό ανθρωποκυνηγητό, μου ήρθε στον νου η εικόνα μιας οικογενειακής μονομαχίας, η πάλη ενός πατέρα με τον γιο του. Κάνω λάθος;

Σωστά το σκέφτεσαι. Το μοτίβο πατέρας-γιος υπήρχε σαν εικόνα και στον Εγκάρσιο Προσανατολισμό, αλλά στο ΙΝΚ νιώθω σαν να βουτάω ολοκληρωτικά εκεί μέσα, αν συνυπολογίσεις ότι ο πατέρας μου έφυγε πρόσφατα από τη ζωή.

Πώς βιώνετε αυτή την απώλεια;

Προετοιμαζόμουν καιρό γι’ αυτόν τον αποχωρισμό, τον έβλεπα να χάνει σταδιακά τη δύναμή του, να λιώνει μπροστά στα μάτια μου. Γνώριζα ότι επιθυμούσε να φύγει, γιατί αδυνατούσε να βλέπει τον εαυτό του σε αυτή την κατάσταση, επομένως αυτή η απώλεια είχε κι ένα στοιχείο λύτρωσης και γι’ αυτόν και για μένα. Από την άλλη, η επαφή μας λόγω των προβλημάτων της υγείας του μας έφερε πάλι κοντά στην πρώτη μας αγάπη, που ποτέ δεν είχε σβήσει, απλώς είχε μεταλλαχθεί σε οργή, με τον ίδιο τρόπο που η σκιά γεννιέται επειδή υπάρχει φως – όπως κατά καιρούς συμβαίνει σε κάθε σημαντική σχέση της ζωής μας. Η επαφή μας ολοκληρώθηκε με συμφιλίωση, οπότε τώρα το μόνο που μένει να αντιμετωπίσω είναι ότι είμαι ο επόμενος. Τώρα μπαίνω στο κυρίως «δωμάτιο» της φθοράς και του θανάτου.

Τι σκέψεις κάνετε μέσα σε αυτό το «δωμάτιο»;

Σκέψεις για το φευγαλέο της ζωής και την υπέρβαση της υλικής μας υπόστασης. Πρέπει να μας αφορά η πνευματικοποίηση της ζωής μας, έχοντας παράλληλα βαθιά συνειδητοποίηση ότι είμαστε περαστικοί. Βεβαίως, είμαι ακόμα μακριά. Απλώς έχω καταλάβει ότι αυτό είναι το «homework» στη ζωή του κάθε ανθρώπου.

Και πού είστε;

Δεν ξέρω. Χαρούμενος είμαι. Η ζωή μού έκανε το δώρο να καταλάβω τη φύση μου, να έρθω κοντά της, να έχω την ευχαρίστηση να παίζω με τα κουβαδάκια μου και να συνομιλώ με πάρα πολύ κόσμο που ενδιαφέρεται να δει τι παιχνίδι έφτιαξα κάθε φορά. Τι άλλο να ζητήσω;

Τη ζωή σας τη σκηνοθετείτε, όπως σκηνοθετείτε τα έργα σας;

Όχι, ποτέ δεν είχα ένα συγκεκριμένο πλάνο ζωής. Το μόνο που κάνω είναι να ρωτάω τον εαυτό μου κάθε δύο χρόνια αν είμαι χαρούμενος με τη ζωή που έχω και στο πλαίσιο αυτό αρχίζω να αποβάλλω ανθρώπους, συνθήκες και εθισμούς που με τραβούν προς τα πίσω. Ξεκίνησα να το κάνω κοντά στα 40. Αν το είχα κάνει νωρίτερα, θα είχα γλιτώσει από πολλά. Τώρα, ας πούμε, που σε δύο χρόνια κλείνω τα 60, ρωτάω τον εαυτό μου: Τι 60άρης θες να είσαι;

Τι απάντηση δίνετε;

Θα ήθελα να είμαι υγιής και εύρωστος.

Είναι αλήθεια ότι θέλετε να κάνετε σινεμά στο μέλλον;

Κάθε φορά το σκέφτομαι αυτό. Θα ήθελα να κάνω όχι μία, αλλά πολλές ταινίες. Με χαρά θα άλλαζα καλλιτεχνικό δρόμο για να βρεθώ εκεί. Το ΙΝΚ, ας πούμε, είναι βαθιά επηρεασμένο από ταινίες επιστημονικής φαντασίας, όπως το Alien ή το Stalker.

Είπατε ότι το ΙΝΚ είναι ένα έργο για την επιθυμία. Εσείς έχετε σταθεί στο ύψος των πόθων σας;

Αναφορικά με τις επιθυμίες μου, νιώθω σαν να είμαι δύο άνθρωποι. Ένας έκπληκτος και ευγνώμων με το πόσο πλούσια ζωή έχω περάσει και ένας άλλος αχόρταγος, που λέει: «Αυτό δεν είναι τίποτα! Πάμε για πιο σημαντικά!».

Τις μεγαλύτερες ηδονές σάς τις έχει χαρίσει η δουλειά ή η προσωπική σας ζωή;

Και τα δύο μού έχουν χαρίσει αυτές τις φευγαλέες στιγμές που νιώθεις ότι, από ολόκληρο το σύμπαν, βρίσκεσαι στο σωστό μέρος. Αυτά τα κλάσματα δευτερολέπτου απόλυτης ηδονής τα έχω ζήσει και στη δουλειά μου και μέσα σε αγκαλιές.

Άρα, η στιγμή της απόλυτης παρουσίας είναι η στιγμή της απόλυτης ευτυχίας;

Ακριβώς. Φυσικά και ο έντονος πόνος μπορεί να σε καρφώσει στη στιγμή, αλλά εγώ μιλάω για τον απόλυτο συντονισμό με τη θετική πλευρά της ύπαρξής μας.

Η απελευθέρωση είναι το ζητούμενο της τέχνης σας, τελικά;

Πρόσφατα έλαβα ένα πολύ τρυφερό μήνυμα από ένα non-binary άτομο που ζει στην Ιαπωνία και είναι σε φυλομετάβαση. Είδε τον Εγκάρσιο Προσανατολισμό και έπειτα μου έγραψε: «Σε ευχαριστώ, γιατί με τη δουλειά σου ένιωσα ότι έχω την ελευθερία να υπάρξω». Συγκινήθηκα πολύ γιατί, ναι, όπως λες, αυτή η απελευθέρωση είναι στόχος της τέχνης μου. Περισσότερο, μια ενθάρρυνση για ζωή επιθυμώ να προκαλώ.

Πείτε μου κάτι. Ενώ η νεολαία γεμίζει τις παραστάσεις σας και ζείτε απολύτως σύγχρονα, σας αρέσει να λέτε ότι είστε «δεινόσαυρος». Με ποιον τρόπο νιώθετε να μη συμβαδίζετε με το σήμερα;

Νιώθω πολύ εκτός από τη λογική του στιλ «θα πετάξω ντοματόζουμο στον Βαν Γκογκ για να επικοινωνήσω το επείγον της κλιματικής αλλαγής». Η δική μου μάχη με τους προγόνους μου δεν ήταν να κατασπαράξω τα μεγαθήρια για να αισθανθώ πιο μεγάλος από αυτό που είμαι. Δεν είχα αυτή τη μανία. Ο ιδιοφυής Βαν Γκογκ, που εξέλιξε την ιστορία στον τρόπο με τον οποίο η ανθρωπότητα μπορεί να βλέπει κάτι, γιατί αυτό έκανε με τη ζωγραφική του, δεν έχει κανένα λόγο να φάει ντοματόζουμο προκειμένου να έχουμε ορατότητα στην απαίτησή μας να κάνουμε κάτι για την περιβαλλοντική καταστροφή. Σαν «δεινόσαυρος», νιώθω ευγνώμων που υπάρχουν αυτά τα «συντηρητικά» κτίρια που λέγονται μουσεία και μπορώ να πηγαίνω απέναντι από τα Ηλιοτρόπια για να κάνω τον προσωπικό μου διαλογισμό.

Η κουλτούρα της ακύρωσης σας ενοχλεί, λοιπόν;

Δεν την μπορούσα, ακόμα κι όταν δεν υπήρχε. Ένας από τους λόγους που το παγκόσμιο κοινό ενδιαφέρθηκε τόσο αργά για μένα είναι γιατί, πέραν του ότι ελπίζω ότι τώρα είμαι καλύτερος από το παρελθόν, δεν αγόρασα ποτέ τη μόδα της αποδόμησης. Η προσωπική μου μάχη με τον πατέρα μου και κατ’ επέκταση με τους προγόνους, δεν ήταν μια μάχη για την ακύρωση, αλλά για την επανεύρεση και την οριστική συμφιλίωση.

Μήπως ζούμε σε μια τόσο διαλυμένη εποχή, που εκπαιδευτήκαμε στην ισοπέδωση;

Υπάρχει κάτι που ερεθίζει, φαίνεται, τρομερά την ανθρώπινη φύση να κατακρεουργεί ανθρώπους. Αυτό σήμερα έχει ντυθεί με μια νέα ηθικολογία, που νομίζουν ότι είναι για το καλό. Φυσικά, πολλά πράγματα γίνονται για ένα κοινό καλό. Το #MeToo, ας πούμε, που οδήγησε στη φυλακή αυτές τις εφιαλτικές συμπεριφορές, είναι πραγματική ανακούφιση. Το να σκέφτεσαι, όμως, ότι η τέχνη του Πικάσο μπορεί να μην έχει ενδιαφέρον γιατί στην εποχή του υπήρξε φαλλοκράτης, μου φαίνεται περιττό. Πολλές φορές η πρόθεση ορισμένων είναι η σαδιστική χαρά να γευτούν αίμα. Δεν κατανοώ γιατί με τον ίδιο τρόπο που κάποτε οι γυναίκες καταπιέζονταν να μην κάνουν καριέρα, τώρα καταπιέζονται να κάνουν. Το ζήτημα είναι να βρεθεί ένας τρόπος όλοι να απολαμβάνουν ίσες ευκαιρίες και να είναι ελεύθεροι να επιλέξουν αυτό που τους ευχαριστεί. Αλλά αυτό θα παραμένει πάντα κάτι πολύ δύσκολο να υλοποιηθεί.

Θα γράφατε ποτέ την αυτοβιογραφία σας;

Ποιος νοιάζεται για την αυτοβιογραφία μου; Νομίζω πως, αν το έκανα, δεν θα είχε λέξεις, παρά μονάχα εικόνες.

Πείτε μου κάτι για το οποίο αισθάνεστε χαρούμενος σήμερα.

Νιώθω χαρούμενος γιατί σερφάρω πάνω στο κύμα της φύσης μου. Ξέρω ότι ανά πάσα ώρα και στιγμή μπορεί να χάσω τη στροφή του κύματος και να βυθιστώ ή να χαθώ, αλλά τουλάχιστον είμαι σε αυτό το σημείο. Χαρά νιώθω και όταν γνωρίζω ανθρώπους που είναι πλήρως συμφιλιωμένοι με την ύπαρξή τους. Αυτοί οι άνθρωποι έχουν ένα φως, μια εναρμόνιση που τους κάνει φοβερά χαριτωμένους. Κάνουν αστεία, είναι πειραχτήρια, έχουν μια ελαφράδα που ζηλεύω. Μακάρι να γίνω κάτι τέτοιο. Θα δούμε.

*Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στο τεύχος Ιανουαρίου της Vogue Greece. Περισσότερες πληροφορίες για το  ΙΝΚ στο megaron.gr και στο dimitrispapaioannou.com