Πάνος Κούτρας: «H ελληνική κοινωνία είναι βαθιά συντηρητική και υποκριτική»

Είναι σίγουρα μια προτεραιότητα, για να μπορούν όλες αυτές οι ομάδες που είναι μειονότητες να αντιπροσωπεύονται και να αποκτούν ορατότητα μέσα από την τέχνη. Είναι σημαντικό το άτομο που θα πάρει τον ρόλο της Στρέλλας να κουβαλάει τα βιώματα, ενώ από την άλλη η ταινία είχε και μια πολιτική διάσταση για την κοινότητα, την οποία καλό θα ήταν να ακολουθήσουν. Νιώθω ότι, πριν αποφασίσουν, θα έπρεπε να ψάξουν για το αν όντως μπορεί να βρεθεί μια τρανς με πολύ καλή φωνή. Είναι ζητούμενο πρώτα να ψάχνουμε μέσα σε αυτές τις ομάδες, γιατί έτσι αυτά τα άτομα αποκτούν ορατότητα. Είναι ένας τρόπος να μιλήσεις για τα δικαιώματά τους και να ανοίξεις ξανά τη συζήτηση γύρω από θέματα ισότητας.

Βλέπεις κάποιους να καταπιάνονται με queer έργα μόνο και μόνο για να φανούν προοδευτικοί;

Δεν νομίζω ότι πραγματικά συμβαίνει αυτό, δεν το έχω συναντήσει. Η Λυρική, στην προκειμένη, νιώθω ότι είχε όλη την καλή διάθεση, απλώς έκαναν μια παράβλεψη. Κάθε δουλειά έχει τόσο πολύ κόπο, που δεν νομίζω ότι κάποιος θα πάει να κάνει κάτι που δεν το γνωρίζει ή δεν του «μιλάει». Είναι τόσο δύσκολο να ανεβάσεις μια καλή παράσταση ή να φτιάξεις μια καλή ταινία, που δεν θα μπεις στη διαδικασία να το κάνεις αν δεν σε αφορά πραγματικά το θέμα.

Και με το έργο σου και με την προσωπικότητά σου έχεις συμβάλει στην ορατότητα και στην απελευθέρωση της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας. Πώς βλέπεις τα πράγματα σήμερα αναφορικά με τις διεκδικήσεις και τις κατακτήσεις;

Πάνε πολύ αργά οι κατακτήσεις, απελπιστικά αργά θα έλεγα. Νομίζω ότι η ελληνική κοινωνία είναι βαθιά συντηρητική και υποκριτική. Αλλάζουν πολλά προς το καλύτερο, αλλά με δυσκολία. Κοίταξε, κάθε κοινωνία κουβαλάει στο DNA της πολλά. Στην Ελλάδα, θέματα όπως η οικογένεια, η πατρίδα, η θρησκεία, η ορθοδοξία είναι βαθιά ριζωμένα στη συνείδηση του κόσμου και μοιάζει σαν να μην επιδέχονται αλλαγή. Δεν λέω να μην υπάρχουν αυτές οι έννοιες, λέω ότι θα πρέπει να εξελίσσονται. Η queer εμπειρία στη χώρα μας είναι σαφώς καλύτερη σε σχέση με παλιά, αλλά υπάρχουν ακόμη εμπόδια. Γνωρίζω πολύ κόσμο που περνάει δύσκολα, γιατί δεν μπορεί να έχει ίσα δικαιώματα. Σου λένε «Δεν είναι έτοιμη η κοινωνία». Μα ποιος ορίζει πότε και αν είναι έτοιμη η κοινωνία; Είναι μια πονεμένη ιστορία όλο αυτό.

Πάμε σε μια πιο ευχάριστη ιστορία, στο Dodo. Νομίζω ότι είναι μια σύνθεση όλων σου των ταινιών, σαν να βάζεις τους ήρωες να κάνουν την προσωπική τους αποτίμηση στη ζωή και μέσω αυτών να κάνεις έμμεσα και τη δική σου.

Πράγματι. Ένιωσα την ανάγκη να μιλήσω για μια μικρή κοινωνία που εκπροσωπεί πολλές περιπτώσεις ανθρώπων της σημερινής ελληνικής πραγματικότητας. Αυτοί βρίσκονται σε ένα σταυροδρόμι και πρέπει να κάνουν μια αποτίμηση για να μπορέσουν να συνεχίσουν. Με ενδιέφερε να δω πώς οι προσωπικές κρίσεις του καθενός συνδέονται με τη γενικότερη κρίση της Ελλάδας και της Ευρώπης τα τελευταία χρόνια. Μάλιστα, τα γυρίσματα έγιναν κατά τη διάρκεια της πανδημίας, με πολλές δυσκολίες. Από την άλλη, ναι, είναι σίγουρα μια βαθιά προσωπική ταινία, αν σκεφτείς ότι κι εγώ είμαι πια σε μια μέση ηλικία και ήρθε η στιγμή να κάνω ένα ξεκαθάρισμα λογαριασμών για να δω πώς θα συνεχίσω μπροστά.

Πέρασες υπαρξιακή κρίση;

Περνάω συνέχεια πολλαπλές υπαρξιακές κρίσεις. Κοίτα να δεις, είμαι καλλιτέχνης. Ο εαυτός μου είναι το πρώτο μου υλικό. Από τον εαυτό μου δημιουργώ, με αυτόν είμαι σε συνεχή διάλογο, οπότε καταλαβαίνεις τι γίνεται.

Και πώς αποφορτίζεσαι από αυτή την εσωτερική ενδοσκόπηση;

Δεν μπορώ να σου πω σε ένα περιοδικό σαν τη Vogue! Αστειεύομαι. Όπως όλος ο κόσμος και όπως μου επιτρέπει πια η ηλικία μου. Επαναφέρω συχνά το θέμα της ηλικίας μου, φαίνεται και στην ταινία πολύ, γιατί είμαι σε ένα πέρασμα. Το πέρασα ξανά στα 30, όταν άφηνα πίσω όλα μου τα νιάτα κατά κάποιον τρόπο. Στα 30 και στα 40 είσαι σαν καθυστερημένος έφηβος, αλλά σε παίρνει ακόμη. Από εκεί και μετά πρέπει να πάρεις αποφάσεις, να παίξεις το παιχνίδι αλλιώς. Εγώ πέρασα κι ένα πρόβλημα υγείας και είδα τα πράγματα διαφορετικά. Αν φτάσεις στα 50 και δεν έχεις φάει ένα γερό χαστούκι από τη ζωή, οποιασδήποτε μορφής, πρέπει να είσαι μεγάλη εξαίρεση.

Στην ταινία, πάντως, οι ήρωες αποφορτίζονται κάπως από τις πολλές κρίσεις που βιώνουν, όταν στη ζωή τους μπαίνει ένα Dodo, ένα πουλί-θύμα της ανθρώπινης απληστίας, που εξοντώθηκε και εξαφανίστηκε διαπαντός στον Μαυρίκιο τον 18ο αιώνα. Πώς γεννήθηκε η ιδέα; Είχες διαβάσει την Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων;

Το ήξερα από εκεί, γιατί είναι από τα αγαπημένα μου παιδικά βιβλία. Τόσο τεράστιο έργο, ορίζει με έναν τρόπο τη μετάβαση σε μια νέα εποχή, όπου μπορούμε να σκεφτόμαστε τα πράγματα αλλιώς. Εκεί μου χτύπησε ένα καμπανάκι. Από την άλλη, είχα πάντα στα συρτάρια μου την ιδέα μιας ιστορίας για μια οικογένεια που ζει στην κρίση και βρίσκει στον κήπο της το απολίθωμα ενός προϊστορικού ζώου. Αυτή ήταν η πρώτη εκδοχή. Μετά σκέφτηκα ότι θα είχε ενδιαφέρον αυτό το ζώο να είναι ζωντανό. Η εξέλιξη της τεχνολογίας και των εφέ είχε στο μεταξύ προχωρήσει αρκετά και όλο αυτό ήρθε κάπως λογικά μέσα μου. Έρχεται λοιπόν αυτό το πουλί για να φέρει τους χαρακτήρες πιο κοντά στην αποκάλυψη των ψεμάτων πάνω στα οποία έχουν χτίσει τις ζωές τους. Για άλλους λειτουργεί σαν φύλακας άγγελος και για άλλους σαν εξολοθρευτής.

Απολαμβάνεις περισσότερο να γράφεις ή να σκηνοθετείς τις ταινίες σου;

Τα αγαπώ και τα δύο εξίσου, αν και είμαι πολύ διαφορετικός σε κάθε στάδιο. Η συγγραφή, βέβαια, είναι πιο κουλ. Όταν σκηνοθετείς, όλα γίνονται πολύ δύσκολα.

Στο Dodo έχεις συγκεντρώσει ένα ετερόκλητο σύμπαν ταλαντούχων πρωταγωνιστών.

Η επιλογή των ηθοποιών είναι από τα στάδια που αγαπώ πολύ. Η Σμαράγδα Καρύδη για μένα ήταν αποκάλυψη, όπως και όλοι οι ηθοποιοί συνέβαλαν με το ταλέντο τους και απογείωσαν το αποτέλεσμα. Τους ευχαριστώ. Νιώθω ότι έγιναν μια μεγάλη παρέα στα γυρίσματα. Να, ας πούμε, τώρα πάλι επανερχόμαστε στο θέμα του κατάλληλου ηθοποιού. Για έναν από τους χαρακτήρες ήθελα πραγματικά να βρω μια κοπέλα από τη Γεωργία που να μπορεί να τραγουδήσει. Θα μπορούσα να πω «άσ’ το», το έψαξα όμως. Όπως και τον Αχμάντ Κοντάρ έψαξα για να τον βρω, γιατί ήθελα έναν πραγματικό πρόσφυγα από τη Συρία. Ο Αχμάντ έχει μια απίστευτη ιστορία ζωής, ήταν στην Ειδομένη, έζησε όλη την τραγωδία, το έσκασε με το τελευταίο λεωφορείο για τη Γαλλία και τώρα είναι ένα από τα μεγαλύτερα μοντέλα στη βιομηχανία της μόδας. Το προσφυγικό με αγγίζει πολύ, γιατί προέρχομαι από οικογένεια προσφύγων. Μπορώ να καταλάβω τι νιώθει κάποιος όταν πάει κάπου και αισθάνεται ότι δεν ανήκει εκεί.

Σε ποιον χαρακτήρα νιώθεις πιο κοντά;

Σε όλους υπάρχουν στοιχεία μου. Ακόμα και στο Dodo. Ειδικά στο Dodo. Είναι πολύ queer πτηνό. Από την έρευνα που κάναμε, μάθαμε ότι το πραγματικό του χρώμα ήταν γκρι, εντελώς βαρετό δηλαδή. «Εγώ θα το κάνω πολύχρωμο, queer! σκέφτηκα. Ένα όμορφο, χαριτωμένο πλάσμα που φοβάται τους ανθρώπους γιατί δεν τους είχε δει ποτέ στη ζωή του.

Εσύ φοβάσαι τους ανθρώπους;

Όχι. Ίσως να φοβάμαι μερικούς. Από μικρός είχα την ανάγκη να είμαι ελεύθερος ανάμεσα στους ανθρώπους και να φτάνω μέχρι εκεί που ξεκινάει η ελευθερία του άλλου. Όλο αυτό απαιτεί καθημερινές θυσίες, η ζωή είναι πολύ σκληρή, γι’ αυτό προσπαθώ όσο μπορώ να είμαι στο πλευρό των πιο αδύναμων. Θέλει κόπο η ζωή για να επιβιώνεις αρχικά και σε δεύτερο επίπεδο για να επιβιώνεις όπως εσύ θέλεις. Αγαπώ πολύ τους πραγματικά ελεύθερους ανθρώπους και κυρίως κάτι ηλικιωμένους γέροντες που μπορούν να βγουν στον δρόμο όπως να ’ναι και να μην τους νοιάζει. Αυτή η εικόνα, ας πούμε, είναι τρομερά εμπνευστική για μένα!

*Το Dodo θα προβάλλεται στις κινηματογραφικές αίθουσες από τις 10 Νοεμβρίου, σε διανομή της Tulip Entertainment. Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στο τεύχος Νοεμβρίου της Vogue Greece.