Οι γυναίκες της Κοινωνικής Επιχείρησης στην Ελλάδα

Όταν ξεκινούσαμε, κανείς δεν μιλούσε για ισότητα και ενδυνάμωση των γυναικών στην εργασία. Τώρα η συζήτηση έχει ανοίξει διεθνώς, λόγω του #metoo, της εκλογής του Τραμπ, της συζήτησης για το trafficking – έχει δημιουργηθεί ένα κύμα με ξεχωριστές εστίες κινητοποίησης που, όλες μαζί, αποκτούν μεγαλύτερη δυναμική. Εδώ υπάρχει ακόμα η αίσθηση ότι αυτά είναι πολυτέλειες, αλλά πιστεύω ότι σε πέντε χρόνια θα μας απασχολούν εξίσου και είναι σημαντικό να υπάρχουν φορείς εκπαιδευμένοι ώστε να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν στρατηγικές που θα φέρουν ουσιαστική αλλαγή.

Αυτή τη στιγμή ένα μεγάλο μέρος της συζήτησης για την ισότητα ξεκινά από τις αναπτυσσόμενες χώρες, γιατί εκεί είναι απολύτως σαφές πως, αν δεν συμμετέχουν ισότιμα οι γυναίκες σε όλες τις διαδικασίες, αν αξιοποιείται δηλαδή μόνο το 50% του πληθυσμού, τα προβλήματα δεν λύνονται. Έχει υπολογιστεί ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση χάνει κάθε χρόνο πολλά εκατομμύρια λόγω της έμφυλης ανισότητας στην εργασία. Φυσικά, η ισότητα είναι κάτι πέρα από τον οικονομικό αντίκτυπο, αλλά εάν πρέπει να χρησιμοποιήσουμε οικονομικούς όρους και επιχειρήματα για να πείσουμε ανθρώπους, κοινωνίες, επιχειρήσεις και κράτη να επενδύσουν σε αυτόν τον σκοπό, προσωπικά είμαι διατεθειμένη να το κάνω».

Ελπίδα Κόκκοτα – meXOXO

«H M.K.O. meΧΟΧΟ έχει στόχο να στηρίξει τις γυναίκες μέσω της επιχειρηματικότητας. Η υποστήριξη που παρέχουμε ακολουθεί τα εξής στάδια: α) Εκπαιδευτικά “πάρτι” (εργαστήρια και ομιλίες). β) One-on-one συμβουλευτική, κατά την οποία oι συμμετέχουσες συντάσσουν το επιχειρηματικό τους πλάνο, μια οικονομική ανάλυση τριών ετών και μια παρουσίαση – το υλικό δηλαδή που θα χρειαστούν για να κάνουν το επόμενο βήμα. γ) Διεκδικούμε μαζί τους ευκαιρίες – από μία χρηματοδότηση, άνοιγμα σε καινούργιες αγορές ή εκπαιδευτικά ταξίδια, μέχρι γνωριμίες με ανθρώπους οι οποίοι μπορούν να τις καθοδηγήσουν, αλλά και πιθανούς συνεργάτες.

Η ιδέα προετοιμαζόταν για καιρό μέσα μου. Το 2010, ενώ βρισκόμουν στη Βοστώνη για MBA πάνω στην Κοινωνική Επιχειρηματικότητα, γνώρισα τον καθηγητή Γιούνις και την ομάδα του. Ταξίδευα μαζί τους για έξι μήνες και μια μέρα μου είπαν: “Ελπίδα, γιατί δεν κάνεις αυτό που αγαπάς;” Τα μάζεψα λοιπόν και πήγα στην Τιχουάνα. Το μόνο που ήξερα ήταν πως ήθελα να κάνω κάτι υποστηρικτικό προς το φύλο μου. Είχα πάρα πολλές ιδέες για επιχειρήσεις – τόσες, που μια καθηγήτριά μου μου πρότεινε να τις παραχωρήσω σε άλλες γυναίκες! Είχα λοιπόν ιδέες, γνώσεις, εμπειρία, resources και δικτύωση που μπορούσα να διοχετεύσω σε γυναίκες οι οποίες τις χρειάζονταν, είτε για να στήσουν μια επιχείρηση είτε για να σταθούν οι ίδιες στον κόσμο. Έτσι ξεκίνησε η meXOXO από το Μεξικό και σήμερα δραστηριοποιούμαστε σε δέκα χώρες.

Η πρώτη που ήρθε και μας βρήκε ήταν η 12χρονη Σιένα. Την έφερε η Αμερικανίδα μαμά της για να διευρύνει το πνεύμα της και βγάλαμε μαζί ένα περιοδικό, το The warrior teen. Στα 15 της την έστειλαν στην Αμερική για καλύτερη εκπαίδευση αλλά -ελλείψει χρημάτων- προκειμένου να τη δεχτούν σε σχολείο έπρεπε να μπουν με τη μητέρα της σε καταφύγιο αστέγων. Μια μέρα η Σιένα μου ζήτησε μια κάμερα για να κάνει ένα ντοκιμαντέρ για τη ζωή της. Με αυτό κέρδισε πέρυσι υποτροφία για το Μπέρκλεϊ. Τώρα βρίσκεται στη Βοστώνη, είναι ακτιβίστρια για την LGBTQ κοινότητα και αναζητά την ταυτότητά της.

Μου πρόσφερε πολλά η Σιένα, όπως και όλες οι γυναίκες τις οποίες έχουμε στηρίξει. Και εγώ ανακαλύπτω τον εαυτό μου μέσα από εκείνες – υποσυνείδητα γι’ αυτό ξεκίνησα, για να κλείσω τα δικά μου κενά, να δω τις δικές μου ιστορίες μέσα από εκείνες των άλλων. Μου έχουν συμβεί πολλά. Στα 10 μου κακοποιήθηκα σεξουαλικά και αυτό με καθόρισε. Αλλά βρήκα τη δύναμη να το μετατρέψω σε κάτι άλλο.

Κάποια στιγμή ένιωσα την ανάγκη να επιστρέψω στην Ελλάδα για να προσφέρω και στη χώρα που με μεγάλωσε. Πλέον, από τις σχεδόν 5.000 γυναίκες που έχουμε υποστηρίξει κατόπιν δέσμευσης με το Ίδρυμα Clinton, οι 2.700 είναι Ελληνίδες. Συγκρίνοντάς τες με γυναίκες από άλλους τόπους, διαπιστώνω ότι είναι έξυπνες, έχουν πάθος, ικανότητες και γνώση. Το πρόβλημά τους είναι η αυτοπεποίθηση. Χρειάζονται χτύπημα στην πλάτη, πράγμα που σχετίζεται με τη δομή της κοινωνίας μας. Εδώ η κουλτούρα της ανισότητας είναι χαραγμένη βαθιά στην ψυχή των γυναικών.

Υπάρχουν κάποιες που έρχονται με το business plan στο χέρι και λένε: Τι θα πει ο άντρας μου για όλο αυτό; Πιστεύω ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα του gender equality είναι η θυματοποίηση. Πράγμα φυσικό, αφού εδώ και 3.000 χρόνια ζούμε σαν η γυναίκα να είναι κατώτερη. Ένα στάδιο λοιπόν της διαδικασίας είναι η μεταστροφή αυτής της οπτικής, το “Break your ceiling”. Ακόμα και στην ελληνική περιφέρεια, χάρη στο ίντερνετ, τα smartphones, τη γρήγορη ενημέρωση και τη δικτύωση οι γυναίκες είναι έτοιμες να κάνουν το βήμα. Το μόνο που χρειάζονται είναι η ευκαιρία».

Φιόρη Ζαφειροπούλου – SOFFA / Fashion Revolution Greece

«Η Soffa είναι ένα κοινωνικό εργοστάσιο μόδας. Οι άνθρωποι που εκπαιδεύονται και δουλεύουν μαζί μας είναι επιβιώσαντα θύματα του human trafficking, πρόσφυγες και άνεργοι Έλληνες. Δουλειά μας είναι να ράβουμε τα πάντα με ανακυκλώσιμα υλικά που έχουν παραχθεί με 100% ethical διαδικασίες, για λογαριασμό sustainable brands από δέκα μέχρι στιγμής χώρες. Είμαστε Κοινωνική Επιχείρηση, άρα δεν χρηματοδοτούμαστε από πουθενά.

Η ιδέα γεννήθηκε το 2012, όταν επέστρεψα από την Αγγλία μετά το διδακτορικό μου στην Κοινωνική Επιχειρηματικότητα, για να μεταλαμπαδεύσω εδώ τη νέα πραγματικότητα. Στόχος μου ήταν να αναβιώσω τη Zita Hellas, τη βιομηχανία sneakers του μπαμπά μου, αλλά το budget μου ήταν μηδενικό και η κρίση μεσουρανούσε. Η σκέψη μου ήταν να ενωθούμε νέοι designers και start-uppers και να στήσουμε εκ των ενόντων ένα κοινωνικό εργοστάσιο που να εξυπηρετεί τις ανάγκες όλων μας.

Τότε άκουσα για το δυστύχημα στο Rana Plaza του Μπαγκλαντές, όπου σκοτώθηκαν 1.134 άνθρωποι εν ώρα εργασίας. Μπήκα αμέσως στο παγκόσμιο κίνημα Fashion Revolution και εκεί έμαθα ότι η μόδα είναι η δεύτερη βιομηχανία σε human trafficking και στη μόλυνση του περιβάλλοντος. Η δε Ελλάδα η δεύτερη σε human slavery στην Ευρώπη.

Αποφάσισα ότι στο κοινωνικό εργοστάσιο που οραματιζόμουν τα υλικά θα ήταν όλα βιώσιμα και οι εργαζόμενοι θύματα εμπορίας. Ξεκίνησα λοιπόν να βρω αυτούς τους ανθρώπους και κατέληξα σε ένα χώρο στο Μεταξουργείο με πρόσφυγες που τους είχαν ‘τσιμπήσει’ από το λιμάνι και τα καταφύγια, τους είχαν πάρει τα χαρτιά και τους είχαν κλειδωμένους να δουλεύουν σε υπόγεια στο κέντρο της Αθήνας.

Ακούγοντας τις σοκαριστικές ιστορίες τους, σκέφτηκα ότι έπρεπε να τους εκπαιδεύσουμε επαγγελματικά, ώστε να μη χρειαστεί να επιστρέψουν στο trafficking για να επιβιώσουν. Γενικά πιστεύω ότι στους ανθρώπους πρέπει να δίνεις ένα καλάμι και να τους μαθαίνεις να ψαρεύουν και όχι δωρεάν παροχές. Έτσι, όταν επαναπατριστούν θα έχουν μάθει κάτι να κάνουν. Χρειάζονταν λοιπόν εκπαίδευση και έσοδα για να ζήσουν, αλλά εγώ δεν είχα χρηματοδότηση. Έτσι η εκπαίδευσή τους άρχισε πάνω στις παραγγελίες, εξασφαλίζοντάς τους έναν αξιοπρεπή μισθό.

Ως εκ τούτου, δεν είμαστε φθηνοί στην παραγωγή. Οι πελάτες έχουν συνηθίσει να αγοράζουν, για παράδειγμα, μια πάνινη τσάντα για το event τους με 40 λεπτά, πράγμα που σημαίνει ότι δεν έχει πληρωθεί κανείς, ούτε στο χωράφι ούτε στο εργοστάσιο. Εμείς φτιάχνουμε τσάντες για το ΚΠΙΣΝ από ανακυκλωμένα πλαστικά μπουκάλια και μόνο το ύφασμα μας κοστίζει €6 για την καθεμία.

Όσο για τις πρώτες ύλες μας, ερευνώ πάντα την αλυσίδα παραγωγής για να σιγουρευτώ ότι δεν έχει γίνει πουθενά human trafficking, σχεδιάζω τα πατρόν με τρόπο ώστε να μην περισσεύει τίποτα και χρησιμοποιώ μόνο υλικά τα οποία μπορούν να ανακυκλωθούν. Για παράδειγμα, ένα βαμβακερό ύφασμα σύμμεικτο με 10% ελαστίνη δεν μπορεί να ανακυκλωθεί, πρέπει να είναι ξεχωριστό το συνθετικό από το βαμβάκι. Αντίθετα, ένα ύφασμα από πλαστικά μπουκάλια είναι τέλειο, γιατί δεν δημιουργείται νέο πλαστικό, ανακυκλώνεται το ήδη υπάρχον.

Αυτά είναι χαρακτηριστικά της circular fashion, της κυκλικής μόδας, που για μας είναι η λύση στην κλιματική αλλαγή. Ναι, κοστίζει κάτι παραπάνω, αλλά σκεφτείτε: σας δίνει κάποιος ένα κομμάτι κρέας σε πολύ χαμηλή τιμή και σας λέει ότι έχει μέσα χημικά. Θα το πάρετε; Εξίσου τοξικά είναι και αυτά τα ρούχα. Πρέπει να καταλάβουμε ότι όλα όσα συμβαίνουν εσχάτως στη φύση έχουν άμεση σύνδεση με το φόρεμα που φοράμε, τον καφέ που πίνουμε, τον τρόπο που καταναλώνουμε. Και η ανθρώπινη εκμετάλλευση είναι αναπόσπαστο κομμάτι αυτής της διαδικασίας. Δεν μπορούμε να υποκρινόμαστε πια ότι δεν ξέρουμε».

Μελίνα Ταπραντζή – WiseGreece

«Η WiseGreece είναι μια Κοινωνική Επιχείρηση με διπλό στόχο: αφενός να στηρίξει τους Έλληνες παραγωγούς τροφίμων, αφετέρου να προσφέρει ποιοτικά τρόφιμα σε ομάδες του πληθυσμού που έχουν ανάγκη. Συνεργαζόμαστε με εκατό μικρούς παραγωγούς από όλη τη χώρα, τους βοηθάμε να προωθήσουν τα προϊόντα τους στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, και με το δικό μας κέρδος από την πώλησή τους προσφέρουμε σε ορφανοτροφεία, συσσίτια και κοινωνικά παντοπωλεία.

Η ιδέα γεννήθηκε πριν από έξι χρόνια, όταν πήγα στο κοινωνικό παντοπωλείο της γειτονιάς μου για να αφήσω ρούχα και διαπίστωσα ότι είχαν να προσφέρουν μόνο ξυραφάκια. Σκέφτηκα λοιπόν πώς θα μπορούσαμε να εξασφαλίσουμε μια σταθερή ροή τροφίμων εκεί που χρειάζεται, βοηθώντας παράλληλα τους παραγωγούς των εξαιρετικών προϊόντων που παράγονται τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας.

Τότε δεν γνώριζα καν τι σημαίνει Κοινωνική Επιχείρηση. Το συζήτησα με συνεργάτες μου στη διαφημιστική όπου δούλευα, προσφέρθηκαν να βοηθήσουν και ξεκινήσαμε. Πήγαμε στην εφορία για να κάνουμε έναρξη και μας είπαν ότι η δραστηριότητα ήταν παράνομη. Τους παρουσιάσαμε το ΦΕΚ για να τους αποδείξουμε ότι είναι νόμιμη και ότι γίνεται στην Αμερική και την Ευρώπη εδώ και 30 χρόνια.

Δεν ξεκινήσαμε φιλόδοξα. Η ιδέα ήταν να δούμε αν δουλεύει. Είχαμε αποφασίσει μάλιστα να μη δεχτούμε δωρεές, για να διαπιστώσουμε αν πράγματι μπορεί να λειτουργήσει από μόνη της. Το επόμενο βήμα ήταν να επισκεφθούμε παραγωγούς σε όλη την Ελλάδα για να τους εξηγήσουμε τα ανεξήγητα. Πήγαινα εγώ στα χωριά, με έβλεπαν γυναίκα, 30άρα και Αθηναία, τους έλεγα αυτά τα περίεργα και άντε να με εμπιστευτούν.

Μας πήρε έξι μήνες να βρούμε τον πρώτο παραγωγό. Στην αρχή τους τάζαμε περισσότερα απ’ όσα πιστεύαμε ότι μπορούσαμε να κάνουμε και τελικά καταφέραμε -περιέργως- να είμαστε συνεπείς απέναντί τους. Φροντίσαμε να κρατήσουμε χαμηλά τα λειτουργικά μας έξοδα, ακριβώς για να μπορέσουμε να παράξουμε πολύ γρήγορα κοινωνικό έργο.

Στην Ελλάδα υπάρχει δυσπιστία με την κοινωνία των πολιτών και την κοινωνική οικονομία – πρέπει να αποδείξεις πολύ γρήγορα ότι είσαι σοβαρός και υλοποιείς όντως αυτό που υπόσχεσαι. Ξεκινήσαμε λοιπόν δύο και τώρα είμαστε επτά, συνεργαζόμαστε με εκατό παραγωγούς και σύντομα θα προστεθούν άλλοι ογδόντα, προωθούμε 2.500 προϊόντα, εξάγουμε σε οκτώ χώρες, έχουμε προσφέρει σαράντα τόνους τρόφιμα σε ιδρύματα και είμαστε η πιο πολυβραβευμένη Κοινωνική Επιχείρηση της Ευρώπης στο είδος μας. Το μοντέλο μας διδάσκεται πια σε πανεπιστήμια. Ήταν μια τρελή ιδέα, που τελικά δούλεψε.

Μια χαρακτηριστική περίπτωση ωφελημένου παραγωγού είναι αυτή της Σοφίας. Έφτιαχνε μαρμελάδες σε ένα μικρό νησί, τις πουλούσε στην τοπική αγορά, αλλά η δραστηριότητα δεν ήταν βιώσιμη και σκεφτόταν να φύγει από τη χώρα. Δεν είχε προοπτικές ανάπτυξης, δεν μπορούσε να κάνει εξαγωγές, δεν μιλούσε καν αγγλικά. Πλέον τα προϊόντα της φτάνουν μέχρι τη Νέα Υόρκη. Δεν έγινε εκατομμυριούχος, παρέμεινε όμως στην Ελλάδα και έδωσε δουλειά και σε άλλες γυναίκες του νησιού.

Από την άλλη, όταν πάμε να παραδώσουμε τρόφιμα και βλέπουμε όλα αυτά τα παιδιά στα οποία προσφέρουμε κάτι που προκύπτει από τη δουλειά μας και όχι από τη φιλανθρωπία μας, νιώθουμε την ίδια συγκίνηση με την πρώτη φορά. Θέλουμε να καταλάβει ο κόσμος ότι, πέρα από τη φιλανθρωπία, υπάρχουν και άλλοι τρόποι για να προσφέρει κανείς. Ότι αν μπει στη διαδικασία μιας πιο ηθικής κατανάλωσης βγαίνει ωφελημένος ο ίδιος αλλά και οι άλλοι. Μέσω ημών, αγοράζοντας ένα ποιοτικό μέλι, βοηθιέται ένας μικρός παραγωγός -άρα η ελληνική οικονομία- ενώ κάποιος άλλος άνθρωπος αποκτά πρόσβαση σε καλής ποιότητας φαγητό.

Αυτή είναι για μένα η οικονομία του μέλλοντος. Το κράτος θα έπρεπε να παρέχει κίνητρα στους ανθρώπους να κατεβάζουν καινοτόμες ιδέες που θα λύνουν προβλήματα, αντί να εφευρίσκει εμπόδια. Με τόσα προβλήματα που έχουμε στην Ελλάδα, μπορούν να γεννηθούν άπειροι κοινωνικοί επιχειρηματίες. Πρέπει να τους βοηθήσουμε να αφυπνιστούν».

*Δημοσιεύτηκε στο τεύχος Μαρτίου της Vogue Greece.