Κωστής Βελώνης: Η τέχνη κρίνεται με όρους αυτονομίας

Ποιοι καλλιτέχνες σας έχουν επηρεάσει με το έργο τους; Αν περιοριστώ στους Έλληνες, καθώς σήμερα το τοπίο είναι ανεξάντλητο, θα έλεγα τον Γεράσιμο Στέρη, τον Θανάση Τσίγκο, τον Βλάση Κάνιαρη, τον Γιάννη Κουνέλλη, τον Διονύσιο Σολωμό, τον Ανδρέα Κάλβο, τον Χρίστο Λάσκαρης, τη Φοίβη Γιαννίση.

Έχετε γνωρίσει ανθρώπους που τους έχει επηρεάσει το δικό σας; Δεν είναι κάτι που συμβαίνει συχνά, άλλα όταν μου το αναφέρουν με κολακεύει ιδιαίτερα. Ίσως να ενισχύει κάπως και την ματαιοδοξία μου.

Ως καλλιτέχνης τι κουβαλάτε από αυτό που λέμε Ελλάδα; Η ιδέα της Ελλάδας εξαφανίζεται μπροστά στο τεράστιο και πολλές φορές δυσβάστακτο βάρος του ελληνικού πολιτισμού. Από αυτή την οπτική, η σχέση μου με την ελληνική κουλτούρα βρίσκεται σε μια μόνιμη ανθοφορία, με πολλές όμως αντιστροφές και αμφισβητήσεις. Ανεξάρτητα αν είναι απαραίτητη η αναθεώρηση, η αρχαία ελληνική γραμματεία είναι πολύτιμη, πέραν της δικής μας ταύτισης με την αρχαία Ελλάδα και τον μεγαλοϊδεατισμό. Αυτή η Ελλάδα είναι παρούσα στις σκέψεις μου και νιώθω ότι συμβάλλει με έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο στο σύνολο του έργου μου. Κάποιες φορές μου θυμίζει αυτό που είπε ο Φρόυντ, όταν επισκέφτηκε την Ακρόπολη της Αθήνας. Μίλησε για «σύγχυση μνήμης». Εκφράζουμε συχνά την επιθυμία να ξεφύγουμε από τους πολιτιστικούς περιορισμούς που ασπαζόμαστε παθητικά και αποζητούμε την ενηλικίωση. Απομακρυνόμαστε από την Ελλάδα, αλλά στην πραγματικότητα είμαστε περισσότερο δεμένοι μαζί της.

Με αφορμή την έκθεση της Ύδρας, επανεξετάσατε καθόλου τη σχέση σας με το ιστορικό γεγονός της Επανάστασης; Μου γεννήθηκαν πολλά και διαφορετικά ερωτήματα πάνω στο πώς ο μύθος έχει συμβάλει στην ερμηνεία των ιστορικών γεγονότων. Από μια συνειδητή αντιμνημειακότητα στην επιστροφή της μνημειακότητας, ενσωματώνοντας την εύθραυστη συνθήκη της ιστορίας, εκεί που καμιά αφήγηση δεν σκοπεύει να εξουδετερώσει τις άλλες. Η μνημειακότητα με όρους φθοράς και συντριβής. Η επανεξέταση της υλικότητας. Η μία πέτρα πάνω στην άλλη, που διαμορφώνουν μια ασταθή συνθήκη στιβαρότητας. Και, ασφαλώς, οι παρηγορητικές αλληγορίες της μεταμόρφωσης. Η ελληνική επανάσταση αναποδογυρίζεται και ερμηνεύεται μέσα από μια διάθεση αναδόμησης. Το πιθανό γκρέμισμα μιας υπάρχουσας δομής, συμβάλει στην καλύτερη κατανόηση των ιδιοτήτων που φέρει η ιστορική ύλη γύρω από την επανάσταση. Οι αναφορές μου κινούνται αυστηρά εντός του πλαισίου του πίνακα Die Toteninsel του Arnold Boecklin. Κι εκεί αναδομούνται κάποια στοιχεία, κάποια κυπαρίσσια προέρχονται από φυτώριο και κάποια είναι ξερά, η πραγματικότητα είναι λιγότερο συναρπαστική από τη φαντασία μας προς το επέκεινα, ό,τι έχει επιστρέψει είναι πιο άχαρο, αλλά και πιο επιθυμητό.

Προσπαθήσατε να αποφύγετε τις ηθικολογικές προσεγγίσεις και τα ιδεολογήματα του θέματος; Η τοποθέτηση των νεκρικών εκμαγείων των αγωνιστών σε ένα μικρό δωμάτιο, το ένα δίπλα στο άλλο, δίνει την αίσθηση της στενής σχέσης και συνεργασίας, ταυτόχρονα όμως και μια διάθεση συνωμοσιολογίας. Αυτό, δηλαδή, που συνέβαινε στην πράξη πέρα από τις εξιδανικεύσεις των επετείων.

Τι ακριβώς θα δούμε στα Σφαγεία; Παρατηρούμε τρεις αφηγήσεις, οι οποίες αναπτύσσονται γύρω από το έργο του Boecklin, Die Toteninsel, με το πέρασμα ανάμεσα στα κυπαρίσσια, τη σύνδεση τριών μαρμαρόπετρων και των νεκρικών μασκών. Όλα αυτά διασταυρώνονται με μια παρότρυνση στους επισκέπτες να διερωτηθούν γύρω από την ελληνική ανεξαρτησία. Αλλά, τι είναι τελικά η μεταμόρφωση που είναι τόσο ισχυρή στην ελληνική μυθολογία; Είναι η προσπάθεια να αντισταθείς στην απόλυτη λήθη, με τη δυνατότητα να συνυπάρχεις με τη φθαρτή ανθρώπινη φύση. Η προσπάθεια να ξεγελάσεις τον θάνατο, να αποχαιρετίσεις τον κύκλο μιας ζωής με κάποια άλλη καινούργια, ένας συνεχόμενος κύκλος ζωής και αναγέννησης, μιας μετάβασης στο θάνατο και της πλήρης άνθησης σε κάτι άλλο. Ο θάνατος εδώ δεν υφίσταται, παρά μόνο για να δραματοποιήσει την ανάγκη για ζωή. Οι αγωνιστές του ’21 δεν έχουν πεθάνει, αλλά διατηρούνται στη μνήμη μας, ανασύρονται από μια σχετική λήθη και συμμετέχουν στη δική μας πραγματικότητα.

Σήμερα ποια επανάσταση κρίνετε περισσότερο αναγκαία ότι χρειαζόμαστε ως έθνος; Το παράδειγμα της Φιλικής Εταιρείας είναι ένα πρότυπο.

Πώς βλέπετε την παρουσία της Επιτροπής «Ελλάδα 2021» και τις επερχόμενες δράσεις για τον εορτασμό της επετείου;  Κάθε επέτειος διατρέχει τον κίνδυνο μιας τυπικής επανάληψης και της παράδοξης συνθήκης της αποδυνάμωσης του ιστορικού φαινομένου. Σίγουρα, κάποιες εκθέσεις θα μπορούσαν να τροφοδοτήσουν ένα γόνιμο προβληματισμό, αν το θέλουμε και το επιθυμούμε.

Η τέχνη πρέπει πάντα να υποδηλώνει ένα βαθύτερο νόημα; Ασφαλώς και δεν χρειάζεται να προσδιορίζεται από κάτι άλλο. Κρίνεται με όρους αυτονομίας.

Από τη θέση σας ως Διδάκτωρ Αρχιτεκτονικής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, πώς κρίνετε τον «Μεγάλο Περίπατο της Αθήνας»; Νομίζω ότι ο Δήμαρχος θα πρέπει να αποφασίσει αν η Πανεπιστημίου, για παράδειγμα, είναι η κεντρική δίοδος για τη διάσχιση της πόλης ή ο κεντρικός πεζόδρομος. Δεν μπορούν να γίνουν και τα δύο.

Αν ήταν στο χέρι σας, ποιο πλαίσιο επέμβασης στον δημόσιο χώρο της πόλης θα προτείνατε; Την πεζοδρόμηση όλου του ιστορικού κέντρου.

Η πρόσφατη αναστάτωση γύρω από την κατάργηση των Καλλιτεχνικών μαθημάτων στις τάξεις του Λυκείου, πώς σας φάνηκε; Η σχέση με την τέχνη χτίζεται στα σχολεία; Η κατάργηση αυτή είναι βασισμένη σε λανθασμένα στοιχεία. Πέραν της αντισυνταγματικότητας της απόφασης, το επιχείρημα της ποσοτικής αξιολόγησης του Υπουργείου δεν ευσταθεί, γιατί δεν αναφέρεται ο αντίστοιχος αριθμός κενών θέσεων στα καλλιτεχνικά μαθήματα, που έχει ως αποτέλεσμα να μη δίνεται δυνατότητα επιλογής τους. Ειδικά το μάθημα της Ιστορίας της Τέχνης, είναι ένα αναπόσπαστο πεδίο στη συνολική διαμόρφωση του μαθητή με την ίδια λογική που το μάθημα των Μαθηματικών δεν αφορά μόνο εκείνους που θα σπουδάσουν Θετικές Επιστήμες.

Info: Κωστής Βελώνης – «199», Ίδρυμα ΔΕΣΤΕ, Σφαγεία Ύδρας, 27 Ιουνίου έως 1 Νοεμβρίου 2020, 210 2758490, deste.gr

Διαβάστε επίσης | Irene Skylakaki: Με το PR νομίζεις ότι κόβεις δρόμο, αλλά δεν φτάνεις πουθενά