αόρατα-σώματα-κατακτώντας-το-δικαίωμ-218254
©Unsplash

Αυτό δεν είναι ένα ακόμα κείμενο για το πώς έμαθα να αγαπάω το σώμα μου. Ούτε για το πώς άλλαξε η σχέση μου μαζί του καθώς μεγάλωνα, όταν έκανα παιδιά ή όταν έπεσα στο καζάνι με τον μαγικό ζωμό της αυτοπεποίθησης. Είναι ένα κείμενο για το πώς κατάφερα να βρω το σώμα μου. Να το δω. Γιατί, όπως οι περισσότερες γυναίκες στην Ελλάδα, είχα μεγαλώσει με ένα αόρατο σώμα.

Από πολύ μικρές μάθαμε ότι το σώμα μας δεν υπάρχει για εμάς. Δεν μιλάμε γι’ αυτό, δεν το διεκδικούμε σαν κάτι δικό μας, που μπορούμε να εξερευνήσουμε και να ορίσουμε. Δεν μπορούμε να πάρουμε μεγάλες αποφάσεις που να το αφορούν χωρίς την άδεια κάποιου άλλου. Ούτε να το περιφρουρήσουμε ή να το διαθέσουμε αυτόβουλα. Δεν είμαστε καν εξοικειωμένες μαζί του, με τα στάδια της εξέλιξής του. Μεγαλώνουμε με μισόλογα για την περίοδο, εκπαιδευόμαστε να ντρεπόμαστε γι’ αυτήν, να την κρύβουμε, να ανταλλάσσουμε προϊόντα υγιεινής με τις φίλες μας, με περισσότερες προφυλάξεις από ντίλερ σε ταινία δράσης. Δεν παραπονιόμαστε για τους πόνους, για όλα αυτά που φέρνει κάθε αλλαγή. Τα «γυναικεία» θέματα είναι ασαφή και αχνά, και δεν αφορούν κανέναν «σημαντικό» –δηλαδή κανέναν άνδρα–, είναι μόνο ψίθυροι μεταξύ μας και καλά θα κάνουμε να το πάρουμε απόφαση από νωρίς. Θα το διαπιστώσουμε και αργότερα στη ζωή μας, όταν οτιδήποτε με τον χαρακτηρισμό «γυναικείο» είναι υποδεέστερο.

Εν τω μεταξύ, μεγαλώνουμε χωρίς σώμα και με τη «σεξουαλική αγωγή» να είναι το πιο σύντομο ανέκδοτο μεταξύ μας. Δεν μιλάμε για τις φυσιολογικές του λειτουργίες, δεν υπάρχει. Τουλάχιστον για εμάς. Γιατί για όλους τους άλλους, όχι απλώς υπάρχει, αλλά είναι και κεντρικό σημείο του ενδιαφέροντος και των αξιώσεών τους. Εμείς δεν μπορούμε να έχουμε λόγο για το σώμα μας, αλλά έχουν όλοι οι άλλοι: Οι πατεράδες που παθαίνουν εμμονές με το μήκος της φούστας. Οι περαστικοί που έχουν άποψη για οποιοδήποτε σημείο πάνω μας και δικαιούνται να τη φωνάξουν από το απέναντι πεζοδρόμιο. Οι υπέρμαχοι της «αισθητικής», που θα μας φωτογραφίσουν στην παραλία για να το αξιολογήσουν πόντο πόντο. Οι εργοδότες, που πιστεύουν ότι η εργασία μας αξίζει λιγότερο από τα άλλα σώματα που διαθέτουν χρωμόσωμα Υ.

Αόρατα σώματα: Κατακτώντας το δικαίωμα να υπάρχουμε-1
©Unsplash

Η φιλόλογος της Β΄ Γυμνασίου, που υποχρέωνε όλα τα κορίτσια της τάξης να δένουμε τα μαλλιά μας πίσω, αλλιώς μας έκοβε βαθμούς, δίνοντας σαφές μήνυμα ότι δεν έχει σημασία η απόδοσή μας στα μαθήματα, όσο η υπακοή των κανόνων για τα σώματά μας. Μήνυμα που εσωτερίκευαν και τα αγόρια της τάξης παρακολουθώντας αυτό το τσίρκο από την κερκίδα –αφού για εκείνα δεν υπήρχε κανένας περιορισμός στην εμφάνιση– και το οποίο καθόρισε τις μελλοντικές τους σχέσεις, όταν θεωρούσαν αυτονόητο ότι οι γυναίκες απλώς ακολουθούν τις διαταγές και τις επιθυμίες των άλλων, δεν μπορούν να είναι κυρίαρχες ούτε στις τρίχες των μαλλιών τους και όσες αντιστέκονται πρέπει να τιμωρηθούν.

Ο καθηγητής της Α΄ Λυκείου, επίσης, που μας απαγόρευε να καθόμαστε σταυροπόδι και, όταν παραπονέθηκα στους γονείς μου ότι με έβγαλε από την τάξη γι’ αυτό, κανείς δεν αναρωτήθηκε γιατί ο μεσήλικας άνδρας περνούσε την ώρα του κοιτώντας εμμονικά τα 14χρονα πόδια μας κάτω από το θρανίο, κάνοντας μάλιστα ακροβατικά από την έδρα. Όλο το φάσμα, από αγνώστους έως την οικογένεια –ή και τους νομοθέτες–, έχουν γνώμη για το τι θα κάνουμε με τα ωάριά μας και πότε ακριβώς.

Από μικρές, το σώμα μας είναι κάτι άυλο για εμάς, αλλά πεδίο συζήτησης και εξουσίας για τους άλλους. Και όταν λέω από μικρές, εννοώ από τη βρεφική ηλικία, που ακόμα και τότε το θηλυκό σώμα απαγορεύεται να κυκλοφορήσει σε όλους τους χώρους του ναού, όπου μας σέρνουν οι γονείς για να μας βαφτίσουν. Το σώμα μας, το ανύπαρκτο σώμα μας, αυτό που αποτριχώνουμε, απολεπίζουμε και ενυδατώνουμε μέχρις εξαφανίσεως, δεν υπάρχει παρά μόνο σαν τρόπαιο κάποιου άλλου. Ειδικά του συντρόφου, που έχει μεγαλώσει με την ιδέα ότι μπορεί να το εξουσιάσει. Εξάλλου, η εικόνα που έχουμε για το «happily ever after» είναι σαφής: ένας γέρος άνδρας πρέπει να μας παραδώσει σε έναν νεότερο άνδρα, τυλιγμένες σε κατάλευκα, παρθενικά τούλια, ενώ όλοι γύρω μας κλαίνε συγκινημένοι. Αυτή δεν υποτίθεται ότι είναι «η ωραιότερη μέρα της ζωής μας»;

Το «οικοσύστημα» αυτό είναι φοβερά οργανωμένο, πρέπει να παραδεχτώ. Όχι μόνο μας πείθει ότι οι γυναίκες είμαστε άυλες νεράιδες, αλλά, αν τολμήσει κάποια να σπάσει το πλέξιγκλας, θα ορμήσουν όλοι μαζί να την ντροπιάσουν και να την τιμωρήσουν, μέχρι να επιστρέψει στη σιωπή της αιθέριας ύπαρξης. Ένα σύστημα που δεν κάνει διακρίσεις φύλου, κοινωνικής τάξης ή πολιτικών πεποιθήσεων. Οριζόντια και κάθετα, όλοι έχουμε εμποτιστεί έως έναν βαθμό από την πεποίθηση πως το σώμα μας δεν είναι δικό μας, παρά μόνο ένα κοινό πεδίο εξουσίας. Βλέπω συχνά αυτόν τον καιρό να ανεβάζουν διάφοροι, δήθεν woke, άνδρες μηνύματα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, σκίζοντας τα ιμάτιά τους ότι τις γυναίκες δεν τις πειράζουμε, «γιατί είναι οι αδερφές και οι μάνες μας, ρε». Δηλαδή, δεν τις πειράζουμε επειδή έχουν αξία μόνο ως προς τη σχέση με τους ίδιους. Η αδερφή, η μάνα, η γυναίκα ενός άνδρα αξίζει σεβασμό, ακριβώς επειδή είναι κάτι δικό του. Η ιδέα της αυταξίας τούς έχει προσπεράσει προ πολλού, ίσως στις τάξεις που εμείς τρέχαμε να μαζέψουμε τα μαλλιά μας για να μην πέσει ο μέσος όρος του τριμήνου.

Αόρατα σώματα: Κατακτώντας το δικαίωμα να υπάρχουμε-2
©Unsplash

Αυτή η ιδέα της ασώματης γυναίκας έχει υπερπηδήσει το κοινωνικό πλαίσιο και εκφράζεται και στο πολιτικό και στο νομικό. Για παράδειγμα, μόλις παντρεύτηκα, «εξαφανίστηκα» από την ετήσια φορολογική δήλωση, για χρόνια υπέβαλλα αναγκαστικά κοινή με τον σύζυγό μου, με το δικό του όνομα πρώτο και κύριο φυσικά, ενώ η επιστροφή των κρατήσεων από τον δικό μου μισθό, τη δική μου εργασία, ερχόταν σε μια επιταγή με το όνομά του ΜΟΝΟ. Ξέρω ότι αυτό το φιάσκο άλλαξε τελευταία, αλλά θυμάμαι να απορούν όλοι που το έκανα τόσο μεγάλο θέμα. Το έκανα όμως. Όπως και πολλά άλλα. Γιατί έτσι βρήκα τη φωνή μου. Και σιγά σιγά τα υπόλοιπα κομμάτια μου. Ίσως αυτό είναι το μόνο καλό τού να μεγαλώνεις με υπερβολικά προστατευτικούς γονείς στην Ελλάδα της πατριαρχίας και της δοξασίας ότι μια γυναίκα δεν δικαιούται να κάνει σεξ ούτε για να φέρει στον κόσμο τον υιό του Θεού. Μας πίεσαν τόσο πολύ από μικρές, που δεν είχαμε άλλη λύση παρά να αντιδράσουμε. Να καταλάβουμε ότι κάτι δεν πάει καλά με αυτό που βιώνουμε. Να αρχίσουμε να αμφιβάλλουμε για όσα μας έμαθαν ότι πρέπει να κάνουν τα καλά κορίτσια και οι σωστές γυναίκες. Να αρχίσουμε να αποδομούμε τον περίφημο τίτλο της «κυρίας».

Στην Αμερική λένε «follow the money», για να καταλάβεις ποιος κινεί τα νήματα. Κάπως έτσι αρχίσαμε ν’ ακολουθούμε κι εμείς τον μίτο της εξουσίας. Και δεν κατέληγε σ’ εμάς. Συνειδητοποιήσαμε αργά ότι ο ενήλικος άνδρας που μας φερόταν τόσο άσχημα δεν ήταν «επειδή του αρέσεις, μωρέ, και δεν ξέρει πώς να σ’ το δείξει», αλλά επρόκειτο για κάποιον κοινωνιοπαθή με προβλήματα διαχείρισης θυμού και θα έπρεπε να μας είχαν μάθει να τον διώχνουμε μακριά αντί να του δίνουμε ευκαιρίες, γιατί «έτσι είναι τα αγόρια». Αλλά ακόμα κι αυτό δεν έχουμε δικαίωμα να κάνουμε· να διώξουμε κάποιον. Σε ένα από τα περιστατικά πυροβολισμών στα σχολεία των ΗΠΑ, ο δράστης με το οπλοπολυβόλο στα χέρια κατηγόρησε τις συμμαθήτριές του, οι οποίες δεν του έδιναν μια ευκαιρία και όλο έβγαιναν με αχρείους, ενώ αυτός ήταν καλό παιδί και καμία δεν τον εκτίμησε! Ο εκτελεστής με το οπλοπολυβόλο, επαναλαμβάνω. Και ο διευθυντής αντέδρασε με συμπάθεια απέναντί του, σχεδόν συμφώνησε μαζί του, υποστηρίζοντας ότι, αν κάποια του είχε δώσει τη σημασία που του άξιζε, δεν θα ένιωθε τόση μοναξιά και απόρριψη και δεν θα χρειαζόταν να δολοφονήσει συμμαθητές του. Θα είχε αποφευχθεί η τραγωδία, αν τα κορίτσια διέθεταν τα σώματά τους για το κοινό καλό! Γιατί ο εκτελεστής ήταν και καλό παιδί.

Μας πίεσαν τόσο, λοιπόν, που λυγίσαμε. Άλλες νωρίτερα, άλλες αργότερα. Και συνεχίστηκε η αντίδραση, σαν ντόμινο. Ξέρω το βλέμμα, το αναγνωρίζω στις γυναίκες γύρω μου. Ξέρω πότε αρχίζουν να αποκτούν το σώμα τους, να το διεκδικούν, να το καλωσορίζουν σαν το κομμάτι του εαυτού τους που έλειπε. Και είναι αυτή η έκρηξη αδρεναλίνης που όσες την έζησαν δεν θα την ξεχάσουν ποτέ, η πρώτη φορά που σπρώχνουμε μακριά τον ενοχλητικό, αντί να ντρεπόμαστε και να μαζευόμαστε, να γινόμαστε όσο πιο μικρές γίνεται, να μην πιάσουμε χώρο, να μην «προκαλέσουμε». Όταν όλο και πιο συχνά απαντάμε «δεν θυμάμαι να σε ρώτησα».

Όταν συνεχίζουμε να μιλάμε στις συσκέψεις ενώ κάποιος ξερόλας προσπαθεί να μας διακόψει, παρά να κάνουμε πίσω σαν μειλίχιες υπάρξεις χωρίς φωνή. Όταν δεν εξηγούμε πια την απόφασή μας να κάνουμε ή όχι παιδιά. Και όταν, τελικά, διεκδικούμε τον δημόσιο χώρο και μπορούμε να πούμε στους γονείς μας ότι αυτή την ενέργεια που ξόδεψαν κάποτε για να μας απαγορεύουν να βγαίνουμε αργά θα έπρεπε να την είχαν διοχετεύσει στο να κάνουν την πόλη πιο ασφαλή για όλες μας. Η λύση σε κανένα πρόβλημα δεν ήρθε ποτέ με την όλο και πιο αυστηρή αστυνόμευση του γυναικείου σώματος. Αλλά η δική μας ευτυχία ξεκινά μόνο όταν μπορούμε να το διεκδικήσουμε αληθινά. Να γίνουμε ορατές.

Να βρούμε τα σώματά μας, να τα μάθουμε, να τα κρατήσουμε και να τα ορίσουμε αυτόνομα, ακόμα και όταν χρειάζεται να τα παρατάξουμε ενάντια σε όσους προσπαθούν να εμποδίσουν την αυτοπραγμάτωσή μας. Γιατί τίποτα δεν με έχει κάνει πιο περήφανη απ’ όσο αυτά τα νεαρά σώματα που είδα στους δρόμους τις μέρες των διαμαρτυριών και της υποστήριξης σε survivors να φωνάζουν με δύναμη ότι υπάρχουν.