Υπάρχει κάτι ανησυχητικό στο να βλέπεις ανθρώπους γύρω στα τριάντα, σαράντα ή ακόμα και πενήντα να εξακολουθούν να αναβάλλουν σημαντικές αποφάσεις, να αποφεύγουν δεσμεύσεις και να καταφεύγουν στην ελαφρότητα μιας ζωής χωρίς ευθύνες. Τους βλέπεις σε αυτοσχέδια δείπνα το βράδυ της Τετάρτης, σε ατελείωτα φιλτραρισμένα stories και κυρίως σε μια μόνιμα ανέμελη συνθήκη: «Θα το σκεφτώ». «Θα υπάρξει χρόνος»; «τώρα δεν είναι η ώρα». Κι αν αυτή η στιγμή δεν έρθει ποτέ; Κι αν δεν μεγαλώσουν ποτέ;
Είναι αλήθεια ότι τα πάντα στην κοινωνία μας, μας ενθαρρύνουν να παρατείνουμε τη νεότητα με κάθε έννοια, να δείχνουμε νεανικοί για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, με τη φαντασίωση ότι καθυστερούμε τα βήματα μας στη ζωή.
Η προέλευση του συνδρόμου Peter Pan
Ο ψυχολόγος Dan Kiley ήταν αυτός που έδωσε ένα όνομα στο φαινόμενο το 1983. Στο βιβλίο του, *The Peter Pan Syndrome: Men Who Have Never Grown Up*, περιγράφει άνδρες (αν και σήμερα γνωρίζουμε ότι επηρεάζει όλα τα φύλα) που αποφεύγουν την ευθύνη, τη συναισθηματική ωριμότητα και τη δέσμευση. Τότε, θεωρούνταν μεμονωμένο φαινόμενο. Σήμερα, ολόκληρη η κοινωνία φαίνεται να οδεύει προς αυτή την παράταση της εφηβείας. Σαν να έχει υπερεκτιμηθεί το να μεγαλώνεις.
Ο Kiley περιγράφει πώς αυτά τα άτομα παρουσιάζουν μια συνεχή ανάγκη για έγκριση, δυσκολία αποδοχής κριτικής, βαθύ φόβο αποτυχίας και τάση εξιδανίκευσης της νεολαίας αποφεύγοντας να παίρνουν σημαντικές αποφάσεις. Η ανάλυσή της διερευνά τις υπερπροστατευμένες παιδικές ηλικίες και τη δυναμική της οικογένειας όπου οι γονείς, ιδιαίτερα οι μητέρες, καλλιεργούν αυτήν την παρατεταμένη εξάρτηση χωρίς να προσφέρουν στα παιδιά πραγματικά εργαλεία για να αντιμετωπίσουν την ενηλικίωση.
Η “ρευστή” κοινωνία που μας παρασύρει
Ζούμε σε μια “ρευστή” κοινωνία, έναν όρο που επινοήθηκε από τον Zygmunt Bauman, όπου όλα είναι ευέλικτα, άμεσα και εφήμερα. Οι σχέσεις δεν χτίζονται, δοκιμάζονται. Η δουλειά δεν επιλέγεται, η ζωή δεν είναι προγραμματισμένη, είναι αυτοσχέδια. Πώς μπορούμε να ωριμάσουμε σε ένα περιβάλλον που ανταμείβει την επιπολαιότητα και τιμωρεί την επιμονή; Σύμφωνα με τα λόγια του Bauman: «Η σύγχρονη κουλτούρα δεν είναι πλέον μια κουλτούρα μάθησης, αλλά μια κουλτούρα απόσπασης, ασυνέχειας και λήθης».
Κοινωνική πίεση και παγίδα της αιώνιας νιότης
Το Instagram, το TikTok και το μάρκετινγκ μας βομβαρδίζουν με μηνύματα αιώνιας νεότητας. Ο φόβος της γήρανσης δεν είναι μόνο σωματικός, είναι υπαρξιακός. Η γενιά του Peter Pan δεν θέλει ρυτίδες, αλλά δεν θέλει ούτε γραβάτες. Όπως εξηγεί η κλινική ψυχολόγος Laura Rojas-Marcos: “Ο φόβος της ενηλικίωσης έχει να κάνει με τον φόβο της επιλογής. Κάθε απόφαση συνεπάγεται μια παραίτηση και ζούμε σε μια εποχή όπου η απάρνηση θεωρείται ανεπανόρθωτη απώλεια.”
Επιφανειακή αγάπη, εύθραυστες δεσμεύσεις
Υποφέρουν και οι σχέσεις. Όπως εξηγεί η θεραπεύτρια ζευγαριών Marina García, ψυχολόγος υγείας, “Βλέπω όλο και περισσότερες περιπτώσεις ανθρώπων που ξεφεύγουν με την παραμικρή ένδειξη σύγκρουσης. Προτιμούν να εγκαταλείψουν παρά να διαπραγματευτούν. Δεν μπορούν να ανεχθούν την απογοήτευση ή την ατέλεια των άλλων. Η συνεχής αναζήτηση για “κάτι καλύτερο” καταλήγει να γίνει αγώνας χωρίς τερματισμό.” Το βλέπουμε αυτό να αντικατοπτρίζεται στη λαϊκή κουλτούρα: χαρακτήρες όπως ο Ted Mosby στο How I Met Your Mother ή ακόμα και η Carrie Bradshaw στο Sex and the City αποτελούν παράδειγμα αυτής της δυσκολίας στο κλείσιμο των σταδίων και στην αληθινή δέσμευση.
Σύνδρομο Wendy: Γυναίκες που φέρουν το βάρος των άλλων
Όπου υπάρχει ένας Πήτερ Παν, συνήθως υπάρχει μια Γουέντι. Γυναίκες που φροντίζουν, στηρίζουν και οργανώνουν. Εξαντλημένες γυναίκες αναγκάζονται να ενηλικιωθούν για δύο. Στο βιβλίο του, ο Dan Kiley επισημαίνει επίσης ότι μια γυναίκα με σύνδρομο Wendy συνήθως αναζητά τον Peter Pan της και εκείνος την αναζητά, δημιουργώντας μια σχέση αμοιβαίας εξάρτησης όπου και οι δύο διαιωνίζουν τους ρόλους τους.
Το σύνδρομο Wendy εκδηλώνεται σε σχέσεις όπου η γυναίκα αναλαμβάνει το ρόλο του φροντιστή, της επίλυσης προβλημάτων και της συναισθηματικής προστάτιδας. Ανέχεται τις φυγές και τις υπεκφυγές του Peter Pan της, ενώ εκείνος αναζητά συνεχώς κάποιον να τον απαλλάξει από το βάρος της ενήλικης ζωής. Αυτός ο τύπος σχέσης, αν και μπορεί να φαίνεται ισορροπημένος από έξω, καταλήγει να εξουθενώνει συναισθηματικά το άτομο που παίζει τον ρόλο της Wendy, δημιουργώντας έναν κύκλο δυσαρέσκειας και εξάρτησης.
Το συναισθηματικό τίμημα του να μην μεγαλώνεις
Πίσω από την ελαφρότητα κρύβεται το άγχος. Ο σύγχρονος Πήτερ Παν είναι συχνά ειδικός στη διαφυγή, αλλά όχι στη θεραπεία. Ζουν στην επιφάνεια, αλλά το βάθος τους τρομάζει. Αυτή η συνεχής αποφυγή τους οδηγεί να νιώθουν αποκομμένοι από τους άλλους και από τον εαυτό τους, παγιδευμένοι σε μια συνεχή αναζήτηση για εξωτερική επιβεβαίωση χωρίς ποτέ να ικανοποιούν το εσωτερικό τους κενό. Η έλλειψη συναισθηματικής ωριμότητας προκαλεί μοναξιά, χρόνια δυσαρέσκεια και αυξανόμενο φόβο δέσμευσης που διαπερνά όλες τις σχέσεις τους. Όπως έγραψε η Esther Perel στο The Married Couple’s Dilemma: “Η ελευθερία χωρίς δέσμευση είναι μια ψευδαίσθηση. Η οικειότητα χτίζεται μόνο μέσω της παράδοσης και της ευαλωτότητας.”
Τι μας λέει η νευροεπιστήμη;
Η Dr. Marian Rojas-Estapé, στο βιβλίο της, *Find Your Vitamin Person*, εξηγεί πώς η ντοπαμίνη μας κρατά να αναζητούμε συνεχώς διέγερση, αλλά είναι η σεροτονίνη που μας δίνει ηρεμία. Η γενιά του Πήτερ Παν είναι εθισμένη στη ντοπαμίνη: likes, καινοτομίες, φευγαλέες αναβαθμίσεις. Αλλά η βαθιά ευτυχία, αυτή που ηρεμεί, έρχεται μόνο με σταθερότητα και σκοπό. Στην ανάλυσή της, η Rojas-Estapé περιγράφει λεπτομερώς πώς αυτή η συνεχής αναζήτηση για άμεση ευχαρίστηση μπορεί να οδηγήσει σε ψυχική κόπωση και συναισθηματική αποσύνδεση. Ο εγκέφαλος συνηθίζει τις γρήγορες ανταμοιβές και σταματά να εκτιμά τις αργές, σταθερές διαδικασίες που δημιουργούν διαρκή ευεξία. Αυτή η εξάρτηση από την ντοπαμίνη γίνεται ένας φαύλος κύκλος που τροφοδοτεί το άγχος και εμποδίζει τη συναισθηματική ωριμότητα.
Ωριμάζοντας ως επαναστατική πράξη
Ίσως, σε αυτό το πλαίσιο, η επιλογή της ωριμότητας είναι μια πράξη εξέγερσης. Κάνοντας μια άβολη κλήση, κάνοντας μια ειλικρινή συζήτηση, λέγοντας «δεν ξέρω» χωρίς φόβο. Όπως λέει ο ψυχίατρος Luis Rojas Marcos: “Η ωρίμανση είναι να μάθεις να αναβάλλεις την άμεση ευχαρίστηση για να πετύχεις πιο σταθερή ευεξία. Είναι η ικανότητα να αναβάλλεις, να περιμένεις, να χτίζεις.” Δεν είναι απαραίτητη μια ριζική αλλαγή. Ξεκινά με μικρές χειρονομίες: τελειώνοντας αυτό που ξεκινάς, νοιάζεσαι για κάποιον άλλον, ακούς χωρίς να σκέφτεσαι να ανταποκριθείς. Συνεχίζεται με σπουδαία βήματα: τερματισμός σχέσεων, λαμβάνοντας αποφάσεις ακόμα κι αν είναι τρομακτικές, κοιτάζοντας το μέλλον με ταπεινότητα και χωρίς φόβο.
Το μέλλον μιας κοινωνίας που δεν θέλει να μεγαλώσει
Το μεγάλο ερώτημα είναι: πού οδηγούμαστε αν συνεχίσουμε να αναβάλλουμε τη συλλογική ωριμότητα; Τι συμβαίνει όταν κανείς δεν θέλει να αναλάβει την ευθύνη; Ο κίνδυνος είναι μια εύθραυστη κοινωνία, εξαρτημένη από εξωτερικά ερεθίσματα, ανίκανη να διατηρήσει μακροχρόνιες σχέσεις και έργα. Ο φιλόσοφος Byung-Chul Han έχει ήδη προειδοποιήσει γι’ αυτό στο The Burnout Society: «Η αυτοεκμετάλλευση και η υπερκινητικότητα κρύβουν ένα βαθύ κενό. Χωρίς ρίζες, χωρίς μονιμότητα, υπάρχει μόνο εξάντληση». Κι όμως, το να μεγαλώνουμε έχει απερίγραπτη ομορφιά. Η ηρεμία που απορρέει από την αποδοχή ότι δεν είναι όλα δυνατά και ότι αυτό είναι αρκετό. Η ηρεμία του να ξέρεις ότι δεν χρειάζεται να ευχαριστείς τους πάντες, απλά να είσαι αληθινός στον εαυτό σου. Η χαρά του να γιορτάζεις τα επιτεύγματα των άλλων χωρίς να νιώθεις ότι ανταγωνίζονται τα δικά σου.
Υπάρχει κάτι παθολογικό πίσω από το σύνδρομο Peter Pan;
Αν και το σύνδρομο Peter Pan δεν αναγνωρίζεται επίσημα ως ψυχική διαταραχή σε διαγνωστικά εγχειρίδια όπως το DSM-5 ή το ICD-11, θεωρείται ένα ψυχολογικό πρότυπο που μπορεί να κρύψει βαθιές συναισθηματικές δυσκολίες. Οι ειδικοί συμφωνούν ότι αυτή η συμπεριφορά μπορεί να περιέχει χαρακτηριστικά αποφυγής διαταραχής προσωπικότητας, συναισθηματικής εξάρτησης και ακόμη και ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά. Η συνεχής αποφυγή της δέσμευσης, ο φόβος της κριτικής και η ακόρεστη αναζήτηση επιβεβαίωσης είναι σημάδια που, εάν διατηρηθούν με την πάροδο του χρόνου, μπορούν να οδηγήσουν σε σοβαρή ψυχολογική δυσφορία.
Σε μια σχέση, αυτή η συμπεριφορά γίνεται ιδιαίτερα περίπλοκη. Ο Πήτερ Παν τείνει να ξεφεύγει από τα προβλήματα και να αποφεύγει τις συγκρούσεις, ενώ η Γουέντι αισθάνεται υποχρεωμένη να διατηρήσει τη σχέση συναισθηματικά, αναλαμβάνοντας σχεδόν μητρικό ρόλο. Αυτή η δυναμική γίνεται ένας φαύλος κύκλος στον οποίο κανένας από τους δύο δεν αναπτύσσεται συναισθηματικά: εκείνος συνεχίζει να φεύγει, ενώ εκείνη συνεχίζει να φθείρεται. Σύμφωνα με τα λόγια του ψυχολόγου Walter Riso: «Η υγιής αγάπη δεν βασίζεται στην εξάρτηση, αλλά στην κοινή ελευθερία». Το σύνδρομο Peter Pan, όταν δεν αντιμετωπιστεί, μπορεί να καταλήξει να απομονώνει συναισθηματικά το άτομο και να διαιωνίζει μη ικανοποιητικές και μη ισορροπημένες σχέσεις.
Συμπέρασμα: η ανάπτυξη είναι η αληθινή πολυτέλεια
Όπως έγραψε ο ποιητής David Whyte, «Η ωριμότητα είναι η ικανότητα να είσαι με αυτό που υπάρχει». Σε έναν κόσμο φίλτρων και προσποιήσεων, το να είσαι πραγματικός ενήλικας, χωρίς μεταμφιέσεις ή διαφυγές, είναι πολυτέλεια. Ένα προνόμιο. Και μια αναγκαιότητα. Τελικά, πρόκειται για την αποδοχή της ευπάθειας, να μοιράζεσαι με τους άλλους και να βρίσκεις συναισθηματική ισορροπία. Το να μεγαλώνεις δεν σημαίνει να εγκαταλείπεις το παιχνίδι, αλλά να μαθαίνεις να παίζεις χωρίς φόβο, με ειλικρίνια και με σκοπό.
Διαβάστε επίσης | 10 τροφές πλούσιες σε Ωμέγα-3 με αντιγηραντική δράση
