judy-chicago-όλη-μου-η-ζωή-είχε-να-κάνει-με-μια-συ-285080
©Anthony Ghnassia / Getty Images

Καλλιτέχνης; Συγγραφέας; Καθηγήτρια; Φεμινίστρια; Ακτιβίστρια; Ή μήπως η πιο δυναμική εν ζωή προσωπικότητα της Αμερικής; Τον περασμένο Ιούλιο η Judy Chicago γιόρτασε τα 84α γενέθλιά της. Το πνεύμα της, εντούτοις, μοιάζει με ανένταχτης έφηβης, έτοιμης να ανοίξει νέους δρόμους σκέψης, να αμφισβητήσει το status quo και να χτίσει τα θεμέλια για καινούργιες ιδέες που κανείς μέχρι πρότινος δεν είχε σκεφτεί. «Θες αλήθεια να σου πω το μυστικό για να παραμένει κανείς νέος στο πνεύμα όταν το σώμα γερνά; Εργάζομαι στο στούντιό μου και κάνω γυμναστική κάθε μέρα!», μου λέει.

Η Judy Chicago ήταν ανέκαθεν πολύ μπροστά από την εποχή της, με πολύχρωμη ψυχοσύνθεση, όπως το χρώμα των μαλλιών της. Το ατρόμητο πνεύμα της είχε φανεί ήδη από την ηλικία των έξι ετών, τότε που ενώ ήταν μόνη στο σπίτι με τον αδερφό της, στάθηκε αγέρωχα μπροστά από έναν πράκτορα του FBI που εισέβαλε στην οικογενειακή τους εστία καταδιώκοντας τον μαρξιστή πατέρα της, την εποχή του Μακαρθισμού. Οι προοδευτικές απόψεις εκείνου δόμησαν το ελεύθερο πνεύμα της, με βάση το οποίο γέννησε μερικά από τα πιο απενοχοποιημένα και προβοκατόρικα έργα της παγκόσμιας τέχνης των τελευταίων εξήντα χρόνων. Γι’ αυτό και αν τον προσεχή Οκτώβριο σκοπεύετε να κάνετε ένα ταξίδι στη Νέα Υόρκη, μια στάση στο New Museum για να δείτε τη νέα της έκθεση επιβάλλεται.

Judy Chicago: «Όλη μου η ζωή είχε να κάνει με μια συγκεκριμένη απόφαση»-1
©Judy Chicago, Birth Trinity: Needlepoint 1, from the Birth Project, 1983. Needlepoint on mesh canvas, 51 x 130 in (129.5 x 330.2 cm). Needlepoint by Susan Bloomenstein, Elizabeth Colten, Karen Fogel, Helene Hirmes, Bernice Levitt, Linda Rothenberg, and Miriam Vogelman. © Judy Chicago/Artists Rights Society (ARS), New York. The Gusford Collection. Photo: Donald Woodman/Artists Rights Society (ARS), New York

Με τίτλο HerStory, η αιρετική Αμερικανίδα καλλιτέχνιδα υπόσχεται στους θαυμαστές της την πιο ολοκληρωμένη μουσειακή της έκθεση ως τώρα, που θα περιλαμβάνει το σύνολο της πρακτικής της τα τελευταία εξήντα χρόνια, από τους πειραματισμούς της δεκαετίας του ’60 στον μινιμαλισμό και την επαναστατική φεμινιστική τέχνη της δεκαετίας του ’70, μέχρι τα πιο πρόσφατα έργα της που θίγουν ζητήματα όπως η αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής καταστροφής, οι γενοκτονίες, η κοινωνική ανισότητα, η θνησιμότητα, η έννοια της αρρενωπότητας κ.α. «Αγαπώ όλα μου τα έργα. Αν δεν τα αγαπούσα, δεν θα τα δημιουργούσα. Όλα προέρχονται από την καρδιά μου», μου λέει όταν της ζητώ αν μπορεί μέσα σε αυτά τα εξήντα χρόνια να κάνει μια αποτίμηση των πιο αγαπημένων της δημιουργημάτων. «Τώρα μου έρχεται στο μυαλό μια πρόσφατη, πολύ αγαπημένη συνεργασία μου με τη Maria Grazia Chiuri, την πρώτη γυναίκα καλλιτεχνική διευθύντρια του οίκου Dior, η οποία μου ζήτησε να δημιουργήσω το The Female Divine για το σόου υψηλής ραπτικής του οίκου της την άνοιξη του 2020. Το έργο μου για τον Dior ήταν η μεγαλύτερη δημιουργική ευκαιρία που είχα ποτέ».

Πριν από τέσσερις δεκαετίες η Chicago είχε φτιάξει το σχέδιο ενός τεράστιου αγάλματος σε σχήμα γυμνού γυναικείου σώματος που επιθυμούσε κάποτε να δημιουργήσει. Κανείς όμως δεν βρέθηκε να χρηματοδοτήσει την κατασκευή του και έτσι το σχέδιο παρέμεινε για καιρό στα αζήτητα. Έπρεπε να περιμένει δεκαετίες μέχρι η Chiuri να εμπνευστεί από τις φεμινιστικές της απόψεις και να κάνει πράξη το όραμά της, μετατρέποντας ολόκληρο το κτίριο που φιλοξένησε το σόου του 2020 στο σχήμα του Female Divine, με τους καλεσμένους να το απολαμβάνουν σαν να βρίσκονταν μέσα στο σώμα μιας ξαπλωμένης γυναίκας. «Νομίζω ότι αυτό το έργο μου καθρεφτίζει όλα τα ερωτήματα που υπήρχαν στη δουλειά μου από το 1960, με βασικότερο “Τι θα γινόταν αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;”», μου λέει η Chicago. «Επιμένω σε τέτοια ερωτήματα αναφορικά με τα δικαιώματα των γυναικών, επειδή ακόμα και σήμερα συνεχίζουν να αμφισβητούνται ή να βρίσκονται σε κίνδυνο από συντηρητικές πολιτικές – ιδιαίτερα τα δικαιώματα των έγχρωμων γυναικών ή όσων ζουν στο περιθώριο. Όλο μου το έργο τόσα χρόνια, όλες μου οι συνεργασίες είχαν πάντα να κάνουν με το πώς θα καταφέρω να εμπλουτίσω τη γυναικεία ιστορία με την αίσθηση του ιερού και του πολύτιμου, δύο λέξεις που συνδέονται πολύ με τη γυναικεία ταυτότητα και ταυτόχρονα έχουν υποτιμηθεί τόσο. Τα σώματά μας, η τέχνη μας, τα δημιουργήματά μας είναι πολύτιμα και όλο αυτό είναι κομμάτι της ιστορίας μας που δεν πρέπει να αμφισβητείται από κανέναν».

Judy Chicago: «Όλη μου η ζωή είχε να κάνει με μια συγκεκριμένη απόφαση»-2
©Judy Chicago, Immolation, 1972. Archival pigment print, 36 x 36 in (91.44 x 91.44 cm). © Judy Chicago/Artists Rights Society (ARS), New York. Courtesy the artist

Αν υπάρχει ένα έργο της για το οποίο έχουν γραφτεί άπειρες κριτικές από τη δεκαετία του ’70 που το δημιούργησε, με τους μισούς να το αποκαλούν αριστούργημα και τους άλλους μισούς να το χλευάζουν ως σοκαριστική χυδαιότητα, είναι το περίφημο The Dinner Party. Πέντε χρόνια χρειάστηκαν για να ολοκληρωθεί και σήμερα βρίσκεται στη συλλογή του Brooklyn Museum. Το ιστορικό έργο αποτελείται από ένα τραπέζι σε σχήμα ισοσκελούς τριγώνου, πάνω στο οποίο υπάρχουν 39 σερβίτσια σε σχήμα αιδοίου. Σε κάθε ένα από αυτά αναγράφεται το όνομα μιας σημαντικής γυναικείας μυθολογικής ή ιστορικής προσωπικότητας, από τη Σαπφώ και την Αυτοκράτειρα Θεοδώρα έως τη Virginia Woolf, ενώ ακόμα 999 ονόματα είναι γραμμένα στη βάση του τραπεζιού από επιφάνειες πορσελάνης. «Σίγουρα είναι ένα αγαπημένο μου έργο και η ανάγνωσή του δεν σταματά ποτέ μετά από τόσα χρόνια», λέει. «Ο στόχος μου ήταν να διευρύνω και να εμβαθύνω τη γνώση του κόσμου αναφορικά με τον πλούτο της γυναικείας κληρονομιάς». Παλιότερα, λέει, έβλεπε τα πάντα μέσα από τον φακό του φύλου. Πίστευε ότι η φεμινιστική τέχνη ήταν κυρίως για γυναίκες από γυναίκες. Σήμερα δεν σκέφτεται έτσι. Ήταν εκείνη που ίδρυσε το πρώτο πρόγραμμα φεμινιστικής καλλιτεχνικής εκπαίδευσης, ως αντίδραση στους άντρες καθηγητές της στη ζωγραφική που την έκαναν να νιώθει ότι κάτι δεν πήγαινε καλά με τη δουλειά της.

Σε όλη της τη ζωή πρωτοστατούσε στις διεκδικήσεις του φεμινιστικού κινήματος. Από πολλούς θεωρείται μητέρα της φεμινιστικής σύγχρονης τέχνης. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι το καλλιτεχνικό της ψευδώνυμο, Chicago, εμπνευσμένο από την πόλη που γεννήθηκε, ήταν μια συμβολική κίνηση προκειμένου να αποκοπεί από το επώνυμο του πατέρα της και του πρώτου της συζύγου. Ήταν ο δικός της τρόπος να δείξει ότι παραιτείται από τα ονόματα που της επιβάλλονται μέσω της πατριαρχικής κοινωνίας.

Η πολύπλευρη συμβολή της ως φεμινίστριας ακτιβίστριας δεν θα μπορούσε να μείνει ανεξερεύνητη στην έκθεση, γι’ αυτό και η επιμελητική ομάδα με υπεύθυνο τον Massimiliano Gioni είχε την πολύ ενδιαφέρουσα ιδέα να παρουσιάσει το έργο της σε διάλογο με άλλες γυναίκες της διανόησης, των οποίων τη μνήμη φρόντισε να διατηρήσει ζωντανή μέσα από τη δραστηριότητα της ως ερευνήτρια, στήνοντας στον τέταρτο όροφο του μουσείου μια μοναδική εγκατάσταση. Με τίτλο The City of Ladies, αυτή η έκθεση μέσα στην έκθεση θα περιλαμβάνει έργα τέχνης και αρχειακό υλικό περισσότερων από ογδόντα εμβληματικών γυναικών καλλιτεχνών, συγγραφέων και στοχαστών, μεταξύ των οποίων η Simone de Beauvoir, η Frida Kahlo, η Virginia Woolf, η Artemisia Gentileschi, η Zora Neale Hurston κ.α. «Όλες αυτές οι σπουδαίες γυναίκες με το ιδιαίτερο πνεύμα τους άνοιξαν το δρόμο για να υπάρχω εγώ και άλλες πολλές. Οι επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν γυναίκες που πολέμησαν με το έργο τους την πατριαρχία, πολλές εκ των οποίων παρέμεναν στην αφάνεια, ενώ είχαν επιτύχει επιτεύγματα, τα οποία ο πατριαρχικός κόσμος της τέχνης θεωρούσε ασήμαντα», τονίζει.

Judy Chicago: «Όλη μου η ζωή είχε να κάνει με μια συγκεκριμένη απόφαση»-3
©Judy Chicago, Crippled by the Need to Control/Blind Individuality, 1983. Sprayed acrylic and oil on Belgian linen, 108 x 72 in (274.3 x 182.9 cm). © Judy Chicago/Artists Rights Society (ARS), New York. Collection Grazyna Kulczyk, Tschlin, Switzerland

Της λέω πόση εντύπωση μου κάνει που έπρεπε να φτάσει σε αυτή την ηλικία για να απολαύσουμε την πρώτη μεγάλης κλίμακας μουσειακή έρευνα γύρω από το έργο της στη Νέα Υόρκη, τη Μέκκα της σύγχρονης τέχνης. Πόσω μάλλον αν αναλογιστεί κανείς ότι τη δεκαετία του 1970 εκείνη ήταν που άνοιξε το δρόμο της φεμινιστικής τέχνης στις ΗΠΑ. «Επιτέλους, βλέπω ότι τα χρόνια του αγώνα μου και η επιμονή μου ως καλλιτέχνιδα μπόρεσαν να αποδώσουν καρπούς», απαντά. «Ξέρεις, αν κάτι εμπιστεύομαι είναι η ιστορία της τέχνης. Αργά ή γρήγορα θα σε δικαιώσει. Βλέποντας αυτή την έκθεση να πραγματοποιείται, συνειδητοποίησα ότι ένας από τους λόγους που το έργο μου υπήρξε περιθωριοποιημένο για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, ήταν ότι τα πολλαπλά πλαίσια της δουλειάς μου ήταν άγνωστα στον κόσμο της τέχνης. Έχει πλάκα, γιατί διαβάζω τώρα τα δοκίμια του καταλόγου της νέας μου έκθεσης στο New Museum και δεν μπορώ να πιστέψω το επίπεδο κατανόησης της δουλειάς μου. Ποτέ πριν δεν είχα νιώσει πραγματικά κατανοητή. Πώς να το πω; Αισθάνομαι ότι η ιστορία μου, μαζί με την ιστορία τόσων άλλων γυναικών καλλιτεχνών, επιτέλους μπορεί να ειπωθεί».

Την ακούω να μιλάει και σκέφτομαι αυτό που έλεγε ο Μοντεσκιέ, ότι για να κάνεις μεγάλα πράγματα δεν είναι ανάγκη να είσαι πάνω από τους άλλους ανθρώπους. Πρέπει απλώς να είσαι μαζί τους. Αυτό η Chicago μοιάζει να το γνωρίζει καλά. «Η καριέρα μου και οι καλλιτεχνικές μου φιλοδοξίες δεν είχαν ποτέ γνώμονα την επιτυχία», ξεκαθαρίζει. «Η τέχνη μου είχε πάντα να κάνει με την ευαισθητοποίηση και την προώθηση μιας αλλαγής, από την ιστορία των γυναικών μέχρι τα ανθρώπινα δικαιώματα και από τα δικαιώματα των ζώων μέχρι την προστασία του περιβάλλοντος. Μπορεί σε αυτά τα εξήντα χρόνια της καλλιτεχνικής μου διαδρομής, τα μέσα με τα οποία εργάζομαι να αλλάζουν, η βασική μου πεποίθηση όμως ότι η τέχνη μπορεί πράγματι να φέρει αλλαγή στον κόσμο παραμένει ακλόνητη. Αυτή είναι η κληρονομιά που θέλω να αφήσω για τη νεότερη γενιά, η οποία ελπίζω να συνεχίσει τον αγώνα για ισότητα και συμπερίληψη».

Πριν την αποχαιρετίσω, μου λέει ότι θέλει να κοιτά το μέλλον με αισιοδοξία, παρότι πιστεύει ότι «τα κέρδη των τελευταίων πενήντα ετών από τις διεκδικήσεις των γυναικών τα βλέπω να απομακρύνονται. Θέλω άνδρες και γυναίκες απ’ όλο τον κόσμο να σκεφτούμε πώς μπορούμε να επιτύχουμε μια παγκόσμια ισότητα, πώς μπορούμε να διεκδικήσουμε την ανθρωπιά μας, τον τρόπο που μιλάμε ο ένας στον άλλον. Και το πιο σημαντικό; Πώς να σώσουμε τον πλανήτη πριν καταστραφεί εντελώς. Τελευταία συνεργάστηκα με την Nadya Tolokonnikova των Pussy Riot και στόχος μας ήταν να ανοίξουμε έναν διάλογο σχετικά με το πώς θα έμοιαζε ο κόσμος αν έπαιρναν την εξουσία οι γυναίκες. Ελπίζουμε ότι θα ήταν πολύ πιο διαφορετικός απ’ ό,τι αυτός που ζούμε σήμερα. Αλλά, για να είμαι σαφής, δεν ενδιαφέρομαι να εγκαθιδρυθεί η μητριαρχία. Αυτό για το οποίο αγωνίζομαι είναι η ισότητα. Θ σου πω και κάτι τελευταίο. Όλη μου η ζωή είχε να κάνει με μια συγκεκριμένη απόφαση. Αν θα πίστευα τις δικές μου εμπειρίες ή αυτά που μου έλεγε ο κόσμος. Αυτή η σκέψη είναι ζωντανή μέχρι σήμερα και, αν θες, διαμόρφωσε τον τρόπο που περιηγούμαι στη ζωή και δημιουργώ τέχνη».

Judy Chicago: «Όλη μου η ζωή είχε να κάνει με μια συγκεκριμένη απόφαση»-4
©Judy Chicago, Childhood Rejection Drawing, 1974. Prismacolor and graphite on paper. 40 x 30 in (101.6 x 76.2 cm). © Judy Chicago/Artists Rights Society (ARS), New York. SFMOMA. Gift of Tracy O’Kates

*Η έκθεση Judy Chicago: Herstory εγκαινιάζεται στο New Museum της Νέας Υόρκης στις 12 Οκτωβρίου και θα διαρκέσει έως τις 14 Ιανουαρίου.