άδεια-φωλιά-νέα-ζωή-273062
©Unsplash

Οι βαλίτσες έχουν συγκεντρωθεί στο κέντρο του σαλονιού. Από ένα συγκινητικό ποίημα -που ξεκινάει με το «κάθε νεοσσός πρέπει κάποια μέρα να πετάξει και να αφήσει τη φωλιά»- μέχρι ένα γιγα-κουτί με προφυλακτικά, περιέχουν τα απολύτως απαραίτητα για το επόμενο κεφάλαιο ζωής της Mabel, πρωτοετούς πλέον φοιτήτριας στο New York University. Η μετάβαση στη νέα της ζωή δεν θα πάρει πολλή ώρα, η φοιτητική εστία είναι μόλις πέντε τετράγωνα από το οικογενειακό διαμέρισμα στο Μανχάταν. Οι πρώτοι αποχαιρετισμοί έχουν τελειώσει, και όμως, μέσα στην πρώτη κιόλας ώρα διαμονής στο νέο της δωμάτιο, η μητέρα της, Jamie, της χτυπάει την πόρτα.

Κλασικό feelgood αμερικανικό sitcom, το Mad About You με πρωταγωνιστές την Helen Hunt και τον Paul Reiser ξεκινάει την τελευταία του τηλεοπτική σεζόν με το άδειασμα της φωλιάς. Ναι, εκείνο το περίφημο σύνδρομο που «χτυπάει» κάθε οικογένεια και γονιό όταν το παιδί του φεύγει από το σπίτι – για σπουδές, για δουλειά, για να ζήσει κάτω από άλλη στέγη. Τι θα συμβεί σε εκείνους που μένουν πίσω; Τα δάκρυα που συχνά τρέχουν είναι από χαρά ή από λύπη; Ως μητέρες, είμαστε έτοιμες για μια μετα-μητρότητα;

Πρόσφατα άκουγα ένα podcast γύρω από το θέμα και αναζήτησα μια από τις συνομιλήτριες. Η Jodi Silverman ζει σε ένα προάστιο στη Φιλαδέλφεια των Ηνωμένων Πολιτειών και τα τελευταία χρόνια αφιερώνει μεγάλο μέρος της καθημερινότητάς της σε μητέρες οι οποίες βιώνουν το σύνδρομο της άδειας φωλιάς. Η απάντησή της στο εισαγωγικό μου μήνυμα ήταν άμεση. «Υπήρξε μια στιγμή, σε ένα ήσυχο μέρος, που συνειδητοποίησα ότι και τα δύο μου παιδιά θα έφευγαν από το σπίτι, κάτι που με έκανε να αναρωτηθώ: “Αυτό με το οποίο ασχολούμαι σήμερα -τότε ήταν οι επαγγελματικές εκτυπώσεις- θα είναι αρκετό όταν θα έχουν φύγει τα παιδιά;”. Η απάντησή ήταν ένα βροντερό όχι!» μου λέει. «Όταν παρουσιάστηκε μια νέα επαγγελματική ευκαιρία, είπα ναι. Βρέθηκα εκτός comfort zone, όμως πέρα από τον φόβο υπήρχε η χαρά και ο ενθουσιασμός. Μια φρέσκια ενέργεια για ζωή». Το 2016, η Silverman ίδρυσε την πλατφόρμα Moms Who Dare – μαμάδες που τολμούν. Ταξιδεύει συχνά ως ομιλήτρια, ενώ ως ενθουσιώδης life coach -«προπονήτρια ζωής»- συμβουλεύει γυναίκες οι οποίες βιώνουν κάτι που έζησε το ίδιο έντονα και η ίδια. Το σύνδρομο της άδειας φωλιάς δεν είναι σκέψεις-φόβοι-συναισθήματα «πολυτελείας», αλλά κάτι βαθιά ανθρώπινο και ουσιαστικό.

«Υπάρχουν τρία χαρακτηριστικά συναισθήματα σε σχέση με το σύνδρομο της άδειας φωλιάς», μου εξηγεί η ψυχοθεραπεύτρια-εργασιακή ψυχολόγος και ιδρύτρια της συμβουλευτικής εταιρείας WorkWise, Ντέπη Χατζηβασιλείου. «Είναι η θλίψη, το άγχος και το συναίσθημα ότι κάποιος δεν ξέρει πώς να ορίσει τον εαυτό του, γιατί χάνεται ο σκοπός του. Αυτά είναι ορατά με το “καλημέρα σας” – από την πρώτη κιόλας μέρα που είναι άδειο το σπίτι. Όλο αυτό συνδέεται με τη διαδικασία των τριών σταδίων: στην αρχή εμφανίζεται το πένθος, μετά αισθάνεσαι ανακούφιση, ενώ αργότερα έρχεται η χαρά. Γιατί συνειδητοποιείς ότι μπορείς να κάνεις πράγματα. Και αυτό έχει να κάνει με την ηλικία, αλλά και με την υγεία. Πολλές έρευνες δείχνουν ότι άνθρωποι που έχουν μεγαλώσει καλά τα παιδιά τους και είναι τώρα μόνοι τους μπορεί να είναι πιο χαρούμενοι από εκείνους που έχουν ακόμα παιδιά στο σπίτι». Μου μιλάει εκ πείρας – επαγγελματικής αλλά και προσωπικής. Μητέρα τριών παιδιών η ίδια, μοιράζεται τώρα την οικογενειακή στέγη με την κόρη της, καθώς οι δύο μεγαλύτεροι γιοι της σπουδάζουν εκτός Ελλάδος. Από την εμπειρία της, ποιο είναι ένα καλό σενάριο για την επόμενη μέρα; τη ρωτάω. «Αν κάποιος είχε ενδιαφέροντα, είτε χόμπι είτε κοινωνικές συναναστροφές, είχε δηλαδή τρόπο να γεμίζει την ημέρα και πριν, τότε θα κάνει κάποια τράμπα σιγά σιγά. Εκεί που πήγαινε γυμναστήριο δύο φορές την εβδομάδα, τώρα μπορεί να πάει και πέντε. Εκεί που δεν προλάβαινε να δει φίλους παρά μόνο μία φορά στις 15 μέρες, τώρα μπορεί και πιο συχνά. Από εκεί που έφευγε πέντε η ώρα από το γραφείο, τώρα μπορεί να μείνει και μέχρι τις επτά. Αυτή είναι μια πλευρά της παραγωγικής εκδοχής. Γιατί υπάρχει και η άλλη, να κάνει δηλαδή κάποιος μια εντελώς νέα αρχή – σπουδές, καινούργιο χόμπι… Πρόσφατα μου έλεγε μια φίλη ότι ετοιμάζεται να ξαναρχίζει τη ζωγραφική», απαντά. Και επειδή κάποια στιγμή κάποια πράγματα αρχίζουν να αλλάζουν, όλο αυτό δεν αφορά πλέον αποκλειστικά τη μητέρα. Αν τα παλαιότερα χρόνια ήταν εκείνη που πιθανότατα φρόντιζε για τα πάντα στο σπίτι, σήμερα που ρόλοι, ευθύνες και δραστηριότητες μοιράζονται, όλο και περισσότεροι μπαμπάδες έχουν την ευκαιρία να νιώσουν το σύνδρομο της άδειας φωλιάς στην πράξη.

Απέναντι στην παραγωγική πλευρά, όμως, στέκεται και η πιο δύσκολη, η μη παραγωγική. «Όταν ένας γονιός δεν έχει κάτι για να αντικαταστήσει αυτόν τον ρόλο, τότε μπορεί να περιμένει καρτερικά πότε και αν τα παιδιά θα κάνουν εγγόνια, παραδείγματος χάρη, για να έχει με κάτι να ασχοληθεί. Μέχρι τότε αυτό μπορεί να γυρίσει σε κατάθλιψη. Μπορεί ένας γονιός να νιώσει άχρηστος, ότι δεν έχει κάποιον σημαντικό ρόλο, δεν έχει κάτι να προσφέρει. Ότι δεν είναι σημαντικός για κανέναν πια. Κι εκεί πρέπει να ζητήσει βοήθεια. Όλο αυτό έχει να κάνει και με την ηλικία. Όσο πιο νέος ο γονιός, τόσο πιο πιθανό να κάνει μια επανεκκίνηση στη ζωή του», τονίζει η Ντέπη Χατζηβασιλείου.

Βέβαια όλα αυτά μπορεί να συμβούν γύρω στην ηλικία των 50, εποχή που κάλλιστα μπορεί να συμπίπτει με μια κρίση μέσης ηλικίας, γιατί πλέον και σε αυτόν τον τομέα τα 50 είναι τα νέα 40. «Μπορεί η μελαγχολία και η κατάθλιψη που νιώθει κάποιος όταν φεύγει ένα παιδί από το σπίτι να οφείλεται και σε αυτό», εξηγεί. «Από την άλλη, επειδή ζούμε στην Ελλάδα, πρέπει να πούμε ότι πολύ συχνά η φωλιά δεν αδειάζει όταν τα παιδιά φτάσουν τα 18. Είναι αρκετά εκείνα που θα σπουδάσουν σε ελληνικό πανεπιστήμιο και ίσως μείνουν στο σπίτι των γονιών τους μέχρι τα 22, τα 27, ακόμη και τα 30. Κι αυτό έχει να κάνει με λόγους οικονομικούς, αλλά και κουλτούρας, το πώς είμαστε σαν οικογένεια και κρατάμε τα παιδιά κοντά μας. Μέχρι τότε ο γονιός μπορεί να έχει φτάσει τα 60 και τα 70».

Όπως και να έχει, η άδεια φωλιά φέρνει προκλήσεις για όποιον μένει πίσω. Υπάρχουν τα ζευγάρια που ανακαλύπτουν μια εξαιρετική ευκαιρία για επανασύνδεση, να ξαναβρεθούν με τον σύντροφο από τον οποίο έχουν απομακρυνθεί, στην καλύτερη περίπτωση σε επίπεδου χρόνου. Από την άλλη, υπάρχουν κι εκείνοι για τους οποίους η άδεια φωλιά ανοίγει τον δρόμο του χωρισμού. Ίσως επειδή η συμβίωση ήταν αποτέλεσμα υποχρέωσης προς την οικογένεια. Ή, ακόμα, γιατί η απομάκρυνση του ενός από τον άλλο λόγω οικογενειακών υποχρεώσεων είναι χωρίς επιστροφή.

Το μπουφάν Σε κάθε περίπτωση, η άδεια φωλιά θα έπρεπε να σηματοδοτεί και το τέλος του «μην ξεχάσεις το μπουφάν σου». Αν και επιστημονικά όχι ακόμα τεκμηριωμένο, το «σύνδρομο» μεταλλάσσεται και μεταναστεύει, πολλές φορές με σύμμαχο την υψηλή τεχνολογία, μέσω των ψηφιακών εφαρμογών. Πέρα από την όποια χιουμοριστική διάθεση, όμως, η σχέση με την επόμενη γενιά συνεχίζεται. «Δεν χάνουμε επαφή με τα παιδιά μας, αλλά αυτή δεν είναι πια υπό μορφή ελέγχου. Έχουμε τώρα την ευκαιρία για μια άλλου τύπου σχέση, λίγο πιο φιλική, πιο συμβουλευτική, χωρίς το άγχος του “πρέπει να ακολουθήσουν αυτό που λέω γιατί δεν ξέρουν”. Μπορούμε να έχουμε μια σχέση πιο χαλαρή, δίνοντας τη συμβουλή μας και μετά, μεγάλα παιδιά είναι, ας κάνουν ό,τι νομίζουν», τονίζει η Ντέπη Χατζηβασιλείου.

Στο μεταξύ, αναρωτιέμαι αν υπάρχει κάποιο «κουτί πρώτων βοηθειών» για τις μητέρες που εισέρχονται στη νέα αυτή περίοδο. Στην ερώτησή μου απαντάει η Silverman: «Προσωπικά το θέτω ως εξής: τα τρία βήματα για να ζήσεις με τόλμη. Πρώτον, νιώστε ελεύθερες και αποφασίστε ότι όλα θα πάνε καλά, είναι η δική σας στιγμή να ανακαλύψετε ποια και πώς θέλετε να είστε. Δεύτερον, μην αισθάνεστε άβολα που αισθάνεστε άβολα και βγείτε εκεί έξω. Τίποτα χαρούμενο ή μαγικό δεν θα συμβεί αν στέκεστε ακίνητες. Τρίτον, πάρτε μέρος. Το να τολμήσεις κάτι είναι λιγότερο φοβιστικό όταν το κάνεις με φίλους. Έχει αποδειχθεί ότι οι γυναίκες ευδοκιμούν σε κοινότητες», μου λέει. Τι καταπληκτικές ιδιότητες φέρνουν στο τραπέζι οι μαμάδες σε αυτό το επόμενο κεφάλαιο της ζωής τους; «Έχουν ικανότητες στο μάνατζμεντ, στην έρευνα, στην οργάνωση – όλα αυτά σε επίπεδο εργατικού δυναμικού. Γιατί υπάρχει και ένα άλλο, εκείνο της ζωής, όπου δείχνουν αντοχή και έχουν την ικανότητα να ελίσσονται όταν η ζωή τούς βάζει εμπόδια. Την ικανότητα να είσαι τροφός, δάσκαλος και σύμβουλος. Όταν μεγαλώνεις παιδιά, αναπτύσσεται μια αυτεπίγνωση που επιτρέπει στη μητέρα να γνωρίζει ακριβώς ποια είναι και ποια δεν είναι», συμπληρώνει η Silverman.  Παράλληλα, ζούμε σε εποχές που ο ηλικιακός ρατσισμός δεν έχει ακόμα εκλείψει. Πόσο ρεαλιστικό είναι, ρωτάω την Ντέπη Χατζηβασιλείου, να πιστέψουμε ότι μια γυναίκα που έχει μείνει εκτός αγοράς εργασίας λόγω μητρότητας θα έχει τη δυνατότητα επιστροφής στο εργασιακό περιβάλλον; «Εξαρτάται από το πόσο μεγάλο είναι το διάστημα που έχει περάσει», είναι η απάντησή της. «Αν έχουν περάσει 20 χρόνια, παραδείγματος χάρη, και θέλει να ξαναμπεί στον ίδιο χώρο εργασίας, θα δυσκολευτεί πάρα πολύ. Εάν είχε μια καριέρα μέχρι τα 40 και αποφάσισε να σταματήσει για πέντε χρόνια γιατί τα παιδιά ήταν στην εφηβεία, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να επιστρέψει στον χώρο εργασίας της. Όμως, προτείνουμε σε γονείς -γιατί μπορεί να είναι και μπαμπάδες που μόλις βγαίνουν στη σύνταξη- να ξεκινήσουν κάτι καινούργιο. Υπάρχουν γυναίκες που ξεκινούν να φτιάχνουν κοσμήματα -για παράδειγμα, εκείνες που δεν έχουν το άγχος να βγάλουν χρήματα για να ζήσουν την οικογένεια τους- και μπορεί να κάνουν τρομερή καριέρα με υψηλές απολαβές, χωρίς να το περιμένουν. Επειδή βάζουν χρόνο, κέφι και κάνουν κάτι που πάντα ήθελαν να κάνουν. Έχουμε δει πολλές γυναίκες να πετυχαίνουν, χωρίς αυτό να είναι αυτοσκοπός».

Αν υπάρχει μετα-μητρότητα, σκέφτομαι, είναι ένας τόπος όπου συνεχίζουμε. Και ξαναρχίζουμε. Στην τελευταία μας επικοινωνία η Silverman μου εξηγεί ότι, τελικά, εκείνο που συνειδητοποίησε στη μεταβατική περίοδο της άδειας φωλιάς ήταν ότι όλο αυτό δεν είχε να κάνει με την ύπαρξή της ως μητέρα, σύζυγος ή επιχειρηματίας, αλλά με το ότι είναι άνθρωπος. Και ότι αυτό που ακολούθησε ήταν ένα καταπληκτικό ταξίδι προς την ανακάλυψη του ίδιου της του εαυτού. «Μεγαλώσατε τα παιδιά σας για να αντιμετωπίσουν νέες εμπειρίες και να γνωρίσουν νέους ανθρώπους», καταλήγει. «Τώρα είναι η σειρά σας».