Ουδέτερη ζώνη

ΓΙΩΤΑ ΤΑΧΤΑΡΑ

9 Ιουνίου 2021

Πορευόμενοι σε μια νέα, επιτέλους ανεκτική στη διαφορετικότητα εποχή, έφτασε η στιγμή να βρούμε τις σωστές λέξεις για να εκφράσουμε την αλήθεια της.

Ο κέρσορας περνάει πάνω από τα πεδία της αίτησης και για πρώτη φορά συναντά τρεις επιλογές στο φύλο: boy/girl/non–binary. Γράφω τον μικρό μου γιο στο νηπιαγωγείο της γειτονιάς και παρατηρώ αυτή την αλλαγή, η οποία δεν υπήρχε όταν έγραψα τον μεγαλύτερο αδερφό του, μόλις τρία χρόνια πριν. Σκέφτομαι την ανακούφιση των οικογενειών που δεν θα χρειαστεί να δώσουν μάχες για τα παιδιά τους φέτος. Σκέφτομαι και τα ίδια τα παιδιά που θα νιώσουν, επιτέλους, ότι κάπου ανήκουν.

Μέσα στα σχολεία υπάρχουν τουαλέτες με ταμπελάκια στις πόρτες που τις ορίζουν ως «gender neutral». Οι δάσκαλοι, οι καθηγητές, το διοικητικό και νοσηλευτικό προσωπικό περνούν από εκπαιδευτικά σεμινάρια. Αφήνουν στα παιδιά το περιθώριο, την άνεση, την ελευθερία να προσδιορίσουν τον τρόπο με τον οποίο θα ήθελαν να τους απευθύνονται. Αυτό γίνεται και με τους ενήλικες – όλα τα mails που έχω λάβει τον τελευταίο χρόνο έχουν στο τέλος, μαζί με την υπογραφή, και τις προσωπικές αντωνυμίες που χαρακτηρίζουν τους αποστολείς, όπως «he/his/him», «she/hers/her», «they/their/them» ή οποιονδήποτε συνδυασμό των παραπάνω.

Μια πλάγια ματιά στις αράδες που προηγήθηκαν θα σκοντάψει πάνω σε όλες αυτές τις αγγλικές λέξεις που ξεφυτρώνουν. Η ελληνική γλώσσα ακολουθεί τις εξελίξεις βαριανασαίνοντας, σαν μαραθωνοδρόμος που δεν είναι σε καλή φόρμα, με πολύ δρόμο ως τον τερματισμό. Έχουμε το «μη δυαδικό άτομο ως προς το φύλο», που βέβαια μόνο εύχρηστο δεν είναι, αλλά εκεί που πραγματικά τρώμε τα μούτρα μας είναι στις καταλήξεις. Στον γραπτό λόγο συμβιβαστήκαμε με την πανάκεια του @, που δεν μας δεσμεύει ως προς το φύλο, αλλά στον προφορικό έχουμε κολλήσει. Φαίνεται ενδιαφέρον να έχουμε κολλήσει, βέβαια, σε μια γλώσσα που έχει ουδέτερο φύλο, αλλά για κάποιον λόγο όλοι νιώθουμε ότι ακούγεται κάπως λάθος. Το ουδέτερο είναι κάτι που έχουμε συνδέσει με αντικείμενα και δυσκολευόμαστε να το απευθύνουμε σε ανθρώπους. Φυσικά, εδώ πρέπει να επέμβουν οι γλωσσολόγοι και να μιλήσουν για το πώς η γλώσσα επηρεάζει τη συνείδηση και την κουλτούρα και πώς αυτός ο δισταγμός θα εξαφανιστεί με τη χρήση.

Καθώς προχωράμε προς την καινούργια περίοδο της γλώσσας μας, ας αποφύγουμε τις παλιές τακτικές. Ας μην αραδιάζουμε θεωρητικές αναλύσεις που έχουν ήδη δημοσιευθεί σε επιστημονικά περιοδικά, αλλά ας ακούσουμε τη μοναδική φωνή που μπορεί να έχει τον λόγο τώρα: αυτή που ανήκει στο άτομο που δεν ταυτίζεται με κανένα από τα δύο φύλα και θέλει να επαναπροσδιορίσει τον εαυτό τ@. Ίσως, λέμε ίσως, είναι η ώρα να ακούσουμε πριν κάνουμε μεγάλες δηλώσεις, όπως η υπογράφουσα για το ουδέτερο φύλο που την προβληματίζει – who cares? Με λίγα λόγια, βρισκόμαστε στο ιστορικό σημείο της πολιτιστικής και γλωσσικής μας καμπύλης, στο οποίο πρέπει να σεβαστούμε τις φωνές των άλλων και, αν θέλουμε να θεωρηθούμε σύμμαχοι, απλώς να δώσουμε ακόμα μεγαλύτερο βήμα και ισχυρότερο μεγάφωνο σε αυτές. Είναι ένα κομβικό σημείο στην εξέλιξή μας ως λαού που –ακόμα και με μια μικρή δόση ειρωνείας– μιλάει για την «κοιτίδα του πολιτισμού» και άλλα τέτοια περήφανα.

Και εδώ έρχεται μια υποσημείωση που θα ανακατέψει τα πούπουλα: αυτό το βήμα προς ένα μέλλον με diversity, συμπεριληπτικότητα και άλλες έννοιες που δεν χωράνε εύκολα σε μια χώρα που στοχοποιεί καθηγήτριες πανεπιστημίου επειδή ασχολούνται με τις σπουδές φύλου, αυτή λοιπόν την πρωτοβουλία δεν μπορούν να την αναλάβουν οι white old dudes της Ακαδημίας. Ας μην γκρινιάζουν όμως, την είχαν την ευκαιρία τους και τα έκαναν σαλάτα, οπότε θα ήταν ένα τελευταίο δείγμα αξιοπρέπειας να περάσουν στην άκρη τώρα, μπας και προχωρήσουμε. Τέλος της υποσημείωσης, ας συνεχίσουμε με το θέμα των ανακατεμένων πούπουλων.

Πριν από μερικά χρόνια, έκανα ένα θέμα στη Γυναίκα για την gender neutral ανατροφή των παιδιών και είχαμε αναγνώστες τόσο αναστατωμένους, που παραπονέθηκαν εντόνως. Μάλιστα, μία εξ αυτών ήρθε στα γραφεία μας για να παραδώσει αυτοπροσώπως και πολύ θεαματικά την επιστολή με τις αντιρρήσεις της. Ο φόβος που έβγαινε από τις χειρόγραφες σελίδες ήταν ότι θα υ-πο-χρε-ώ-σου-με όλα τα παιδιά να αλλάξουν φύλο, σαν κάποιο σενάριο δυστοπικού θρίλερ με ιατρικά πειράματα. Για να βάλουμε τα πράγματα στη θέση τους: κανένα παιδί δεν υποχρεούται να κάνει κάτι συγκεκριμένο. Κανένα. Κυρίως τα παιδιά που δυσκολεύονται με την ταυτότητα φύλου η οποία τους έχει αποδοθεί. Η όλη ιδέα είναι να τα αφήσουμε ήσυχα.

Στην καθημερινή ζωή, αυτό το gender neutral που ακούγεται τόσο περίπλοκο και σκανδιναβικό δεν σημαίνει τίποτα περισσότερο παρά μόνο να μην ωθούμε τα παιδιά προς στερεοτυπικές συμπεριφορές. Δηλαδή, να μην τους φορτώνουμε τα δικά μας κολλήματα. Προσωπικά, όταν ο 4χρονος γιος μου είδε ένα ζευγάρι μπότες με όλα τα χρώματα του ουράνιου τόξου, γκλίτερ και φωτάκια που αναβόσβηναν καθώς περπατούσε, και τα μάτια του έκαναν καρδούλες, τον άφησα να τις πάρει – χωρίς να του επιστήσω την προσοχή ότι ήταν στην πλευρά του μαγαζιού με τα κοριτσίστικα, κάτι που σαφώς δεν είχε προσέξει, γιατί στον δικό του κόσμο δεν υπάρχουν ακόμα οι διαχωρισμοί στα ράφια. Για να πω την αλήθεια, είχα πρόβλημα κυρίως με το πόσο κιτς ήταν οι μπότες, παρά με το αν το παιδί μου θα «καταλήξει gay», όπως άκουσα από διάφορους, το επίπεδο άγνοιας των οποίων άναψε τα δικά μου λαμπάκια. Με τον ίδιο τρόπο, όταν μας επισκέπτεται η κόρη της φίλης μου και πάει να παίξει με τα φορτηγά των γιων μου, δεν της χτυπάμε το χέρι για να μην αγγίξει τα αγορίστικα παιχνίδια. Παρεμπιπτόντως, όταν ο μικρός φοράει αυτές τις μπότες-σημαδούρες τις μέρες που βρέχει, όλοι οι συμμαθητές και συμμαθήτριές του τις θαυμάζουν σαν αριστούργημα υψηλής αισθητικής!

Δεν ξέρω αν τα παιδιά μας είναι gay ή straight, αν θα κρατήσουν το φύλο που γράψαμε στα πιστοποιητικά τους ή αν θα το αλλάξουν, αν θα ζητήσουν να τους αναφερόμαστε με άλλες αντωνυμίες από αυτές με τις οποίες τους προσδιορίζουμε τώρα. Σίγουρα, τίποτα δεν θα καθοριστεί από το αν τους ψωνίζουμε ρούχα με δεινόσαυρους και διαστημόπλοια ή μονόκερους και πριγκίπισσες ή από το αν θα τους πάρουμε τα μπλε και κίτρινα Lego ή μόνο αυτά σε ροζ και μοβ αποχρώσεις. Όπως και να έχει, ό,τι επιλέξουν να γίνουν όταν μεγαλώσουν, δεν αλλάζει τον τρόπο που τα αγαπάμε, τα σεβόμαστε, τα στηρίζουμε. Καταλαβαίνω ότι δεν νιώθουν όλοι οι γονείς έτσι, κάτι που δεν είναι αποκλειστικό «προνόμιο» της συντηρητικής ελληνικής οικογένειας. Στις ΗΠΑ υπάρχουν περίπου τρία εκατομμύρια έφηβοι και νεαροί άνθρωποι άστεγοι και σχεδόν οι μισοί από αυτούς είναι ΛΟΑΤΚΙ+. Γιατί η πραγματική γονική αγάπη εκεί αποδεικνύεται – αν προτιμάς το παιδί σου να κοιμάται σε χαρτόκουτα, παρά να το δεις ευτυχισμένο όπως ακριβώς είναι. Και, ναι, είναι άδικο αυτό που καταλογίζω στους γονείς, ξέρω ότι δεν έχουμε όλοι τα ίδια προνόμια ή πολιτισμικές αναφορές ούτε τις ίδιες ιδέες και δεν θα έπρεπε να είμαι τόσο επικριτική. Απλώς, τόσα χρόνια άκουγα πολλά επιχειρήματα που κατέληγαν στο βαρύγδουπο «θα γίνεις μάνα και θα καταλάβεις». Και έγινα. Δις. Και κατάλαβα ότι τίποτα δεν αξίζει περισσότερο από την ασφάλεια και την ευτυχία των παιδιών μου.

Στην αρχή της πανδημίας, στη Νέα Υόρκη, βοήθησα μια φίλη μου να μετακομίσει, πακετάροντας τα υπάρχοντά της, γιατί εκείνη είχε εγκλωβιστεί έξω από τις ΗΠΑ και με τα αεροδρόμια κλειστά δεν μπορούσε να επιστρέψει. Ο 5χρονος γιος της, μισός Κοσταρικανός, μισός Σουηδός, έκλαιγε με λυγμούς όταν έμαθε ότι θα έμπαινα στο δωμάτιό του για να βοηθήσω τους μεταφορείς. Ο λόγος; Ντρεπόταν που θα έβλεπα το συρτάρι με τις αποκριάτικες στολές του, όλες πριγκίπισσες της Ντίσνεϊ. Εκείνη την ημέρα ράγισε η καρδιά μου, γιατί ακόμα και σε μια πόλη όπως η Νέα Υόρκη, με γονείς και οικογενειακούς φίλους ανοιχτόμυαλους, τα παιδιά αποκτούν φοβερές ενοχές. Τα ίδια παλεύουν με τον αυτοπροσδιορισμό πολύ πριν καθίσουμε εμείς στα γραφεία μας για να γράψουμε αναλύσεις επί αναλύσεων. Για τον 5χρονο Γουίλιαμ λοιπόν, το γλυκό παιδάκι που με έμαθε να φτιάχνω slime με κόλλα και υγρό φακών επαφής, και για κάθε παιδάκι που χρειάζεται λίγο χώρο για να μας πει πώς νιώθει, είναι επείγουσα η ανάγκη να αναθεωρήσουμε τα γλωσσικά μας εργαλεία.

Διαβάστε επίσης | Το εμβόλιο