Δεν καταλαβαίνω γιατί το βιβλίο λέγεται Χάρι Πότερ. Η Ερμιόνη κάνει όλη τη δουλειά, αυτή είναι η ηρωίδα!» μου είπε τις προάλλες η δεκάχρονη κόρη μου. Δεν το είχα σκεφτεί ποτέ. Ποια θα ήταν η τύχη του βιβλίου αν λεγόταν Ερμιόνη Γκρέιντζερ; Πόσοι γονείς θα χάριζαν στα αγόρια τους ένα βιβλίο με ένα κορίτσι για ήρωά του; Πόσα αγόρια θα ομολογούσαν τον θαυμασμό τους για την ηρωίδα; Έπειτα, παρατήρησα κάτι που μου είχε διαφύγει: η J. K. Rowling υπογράφει με τα αρχικά του μικρού της ονόματος. Βλέποντας το εξώφυλλο, ο αναγνώστης δεν γνωρίζει το φύλο της συγγραφέως. Είναι γνωστό ότι μέχρι και τον 19ο αιώνα η απόκρυψη του φύλου ήταν η μόνιμη –και μάλλον η μόνη– τακτική για να γίνει δεκτό το έργο μιας γυναίκας στους καλλιτεχνικούς κύκλους. Υπήρχε άλλος τρόπος να το πάρουν στα σοβαρά; Οτιδήποτε γυναικείο ταυτιζόταν με την ελαφρότητα, τον συναισθηματισμό, τα οικοκυρικά.
Σήμερα, αντίθετα, μια συγγραφέας μπορεί με το κανονικό της όνομα να βραβευτεί με Νόμπελ. Αυτό σημαίνει ότι έχουμε τελειώσει με την προκατάληψη απέναντι στις δημιουργούς; Όχι. Δεν το λέει μόνο η εμπειρία η δική μου και των συναδέλφων μου, αναγνωρισμένων και μη, εντός και εκτός Ελλάδος. Το λένε έρευνες από παρατηρητήρια έμφυλων διακρίσεων, το παραδέχονται ανοιχτά εκδοτικοί οίκοι, μουσεία, γκαλερί και θέατρα, το αποδεικνύουν τα πολιτιστικά ένθετα, το ψιθυρίζουν συχνά οι άνδρες δημιουργοί, ακόμα και σε αυτιά γυναικεία: «Πολύ γυναικείο, μωρέ…» ή «Εξεπλάγην! Γράφει/σκηνοθετεί/συνθέτει σαν άντρας!».
Το λέει και η αγορά: Το ’13, στην επετειακή έκδοση του Γυάλινου κώδωνα της Sylvia Plath, ένα βιβλίο με θέμα την κλινική κατάθλιψη ενός κοριτσιού που ασφυκτιά μέσα στα γυναικεία πρότυπα της εποχής, o εκδοτικός οίκος Faber επιλέγει για εξώφυλλο ένα pin-up girl που βάφεται. Στις αντιδράσεις που εγείρονται, απαντά ειλικρινώς ότι με ένα εμπορικό, «γυναικείο» εξώφυλλο, το σημαντικό αυτό ανάγνωσμα θα φτάσει σε μεγαλύτερο κοινό.
Την επόμενη φορά που θα δείτε διαφήμιση για δάνεια, τσεκάρετε αν η εκφώνηση γίνεται από ανδρική ή γυναικεία φωνή. Στο υποσυνείδητο του κοινού, άνδρας σημαίνει σοβαρότητα, ασφάλεια, γνώση. Γυναίκα σημαίνει –ακόμα– συναισθηματισμός, αυταρέσκεια, ρηχότητα. Οι μόνες που δεν μιλούν –πλην λίγων εξαιρέσεων– γι’ αυτή την ποιοτική διάκριση, είναι οι ίδιες οι δημιουργοί που την υφίστανται. Καθόλου περίεργο. Πώς να παραδεχτείς ότι δίνεις μάχες επί μαχών για να σε πάρουν στα σοβαρά; Είναι ήδη ντροπιαστική η παραδοχή ότι θες να σε πάρουν σοβαρά. Πώς να κατηγορήσεις ότι δεν μπαίνουν στον κόπο να αναγνώσουν το έργο σου σε βάθος; Ότι σε προσεγγίζουν επιδερμικά –ενίοτε και στην κυριολεξία– γιατί δεν περιμένουν κάτι υψηλότερο από σένα; Ότι, σε αντίθεση με τους άνδρες συναδέλφους σου, εσένα σε περιμένουν στη γωνία για να σου προσάψουν ακόμα και «υπερβολική προσπάθεια»;
Ότι, ως γυναίκα, δεν ανήκεις στους «white male creative darlings» που τόσο λυσσαλέα ψάχνει η κριτική για να αναδείξει κάθε χρόνο; Ξέρεις ήδη την απάντηση: «Αν δεν τα έχεις καταφέρει αυτά, μάλλον φταίει η ποιότητα του έργου σου – όχι το φύλο». Αν μιλήσεις για σεξισμό στον χώρο της τέχνης, είσαι αυτομάτως μια ατάλαντη γκρινιάρα. Όπως ήσουν μέχρι πρόσφατα αν κατήγγειλες παρενόχληση.
